کاشت زعفران و نکات مهم آن

کاشت زعفران

با توجه به اینکه پیاز زعفران پس از کاشت اولیه، 7 تا 10 سال متوالی محصول میدهد بنابراین عملیات مرحله کاشت، منحصرا در سال اول انجام می شود و طی سالهای بعد، تنها عملیات مربوط به مراحل داشت و برداشت در مزارع زعفران انجام می شود در نتیجه مرحله کاشت زعفران، از اهمیت خاصی برخوردار است.

تهیه زمین

در کاشت زعفران یک خاک مناسب برای زعفران، نباید خیلی شنی و یا خیلی رسی باشد. مشخصات و میزان حاصلخیزی را می توان با انجام آزمون خاک، تشخیص داد. با این حال خاک های لومی، برای احداث مزارع زعفران مناسب میباشند. زعفران کاران عملیات تهیه زمین را که از اوایل بهار آغاز میگردد، بترتیب زیر انجام میدهند:

عملیات تهیه زمین

در بهار و پس از قطع بارانهای بهاری و گاورو شدن زمین، زمین را به عمق 25 تا 30 سانتیمتر شخم می زندد. که این زیر و رو کردن زمین برای مبارزه با علفهای هرز هم مفید میباشد. پس از انجام این عملیات، زمین را تا اوایل تابستان به حال خود رها می کنند تا مدتی آیش بماند. در زمان نزدیک کاشت، حدود 80 تا 100 تن کود گاوی کاملا پوسیده و تخمیر شده عاری از بذور علف هرز با شخم عمیق با خاک مخلوط کرده سپس بلافاصله برای ممانعت برای تجزیه توسط آفتاب، زمین را کاملا هموار و مسطح می کنند.

همچنین براساس آزمون خاک، می توان از کود های فسفاته و پتاسه ، به مقدار معینی در خاک استفاده کرد. در مرحله بعد، پس از تسطیع و تعیین نوع کشت که کرتی و یا جوی و پشته ای باشد؛ زمین آماده کشت زعفران می شود.

انتخاب پیاز جهت کاشت

در کاشت زعفران بهترین پیاز را می توان از مزارع 4 یا 5 ساله بدست آورد. پس از کندن پیاز ها از زمین باید آنها را باید درجه بندی نمود. به این ترتیب که آنهایی که وزن بیش از 8 گرم دارند در مزرعه جدید کاشته شوند و پیاز های ریزتر و کوچکتر را می باید در زمین کوچکی که خوب تقویت شده جداگانه کاشت و با ابیاری و مراقبت بیشتر آنها را درشت نمود و سال بعد به مزرعه اصلی انتقال داد.

برای اطمینان از همراه نبودن کنه های خاکی و یا آلودگی قارچی، پیاز ها را قبل از کاشت، با محلول های کنه کش و قارچکش، ضدعفونی نمایید. با توجه به گرمای محیط و خاک در تابستان، نیازی به حذف تمام پوشینه های پیاز و یا جدا کردن دکمه زیر پیاز نیست.

زمان کاشت

پیاز زعفران از نیمه اردیبهشت به بعد پس از زرد شدن و خشکیدن برگها به خواب میرود و تا اوایل تیرماه در خواب کامل و حقیقی به سر می برد. بنابراین در طی این مدت که هوا نیز آنچنان گرم نشده است بهترین موقع کندن پیاز از مزرعه قبلی و انتقال و کشت در مزرعه جدید میباشد. جابه جایی پیازها در مرداد و شهریور به گل آوری همان سال شدیدا لطمه میزند و این یکی از دلایل کم محصولی سال اول در مزارع زعفران کاری میباشد.

زیرا انتقال در مرداد و شهریور به جریان تشکیل گل در داخل جوانه پیاز لطمه زده و گرمای هوا و خاک در این دوماه ، برای سلامت پیاز ، مضر است. هرچه فاصله کندن پیاز از مزرعه قبلی و انتقال آن به زمین اصلی کوتاهتر باشد، بهتر است. زیرا پیاز ها پس از خروج از خاک مقدار زیادی از رطوبت خود را از دست می دهند. بنابراین از انباشت پیاز روی هم و یا نگهداری طولانی مدت آنها در انبارهای محلی حتما خودداری شود.

چگونگی کاشت

کشت میتواند توسط ماشین و بصورت ردیفی بوده و یا بصورت کرتی و دستی انجام می شود. ولی آنچه که مهم است اینکه ردیف ها مستقیم بوده و با فاصله مساوی از همدیگر قرار گیرند. فاصله معمول در کشت کرتی 25 تا 30 سانتیمتر و عمق کاشت را نیز 20 تا 25 سانتیمتر در نظر می گیرند. در حالیکه این فاصله و این عمق کشت با تراکتور مقدور نیست، مگر اینکه فاصله ردیف ها را به 40 تا 45 سانتیمتر افزایش دهیم که در نتیجه تراکم بذر کم میشود و محصول مزرعه پایین می آید.

موضوع بسیار مهمی که در نحوه کاشت پیازها باید مورد توجه قرار داد، این است که می باید از کشت چاله ای که در آن، چند پیاز ریز و درشت در کنارهم و در یک چاله قرار می گیرند باید اجتناب کرد. در این مورد می توان به کشت تسبیحی اقدام کرد. به این صورت که پیازها تک و تک و به فاصله 5 تا 7 سانتیمتر از یکدیگر و یا بصورت زیگزاگ و جوانه انتهایی بطرف بالا و در ته شیار قرار داده شده و روی آن به ارتفاع 5 تا 10 سانتیمتر با خاک پوشانده می شود.

در کشت تسبیحی هر پیاز به تنهایی فضا و غذای کافی در اختیار خواهد داشت و برای سالهای بعد پیازهای درشت به بار آورده و در نتیجه باعث افزایش تولید در سالهای دوم و سوم می شود. اما در کشت چاله ای پیازها از همان سال اول در رقابت جذب غذا بوده و دیرتر درشت میشوند و از سال سوم است که مزرعه به محصول قابل توجه ای می رسد.

تراکم و عمق کاشت

در کاشت زعفران همانطور که در روش کرتی و کشت دستی اشاره شد، اگر فاصله خطوط کاشت، 25 سانتیمتر و فاصله پیازها روی ردیف 8 سانتیمتر انتخاب شود، در هر مترمربع 50 پیاز کاشته میشود که چنانچه از پیازهای بالای 8 گرم استفاده شود، برای هر هکتار به 4 تا 5 تن پیاز لازم است یعنی حدود 500 هزار پیاز در هکتار.

اینک اگر برای هر پیاز فقط یک گل در نظر بگیریم در همان سال اول لااقل 5/2 کیلوگرم زعفران خشک در هکتار حاصل میشود و محصول سالهای بعد نیز سیر صعودی خواهند داشت. عمق کاشت را 20 تا 25 سانتیمتر انتخاب کنیم تا مزرعه از گرمای تابستان و یخزدگی زمستان و صدمه خشکسالی ها و ابتلا به کنه خاکی کمتر صدمه ببیند. قبل از اینکه پیازها در اثر ماندگاری طولانی در زمین، ریز شوند به تجدید مزرعه اقدام شوند.

مرحله داشت

زعفران گیاهی است چند ساله که پس از کاشت، 7 تا 10 سال متوالی محصول میدهد. بنابراین عملیات داشت در مزارع زعفران از اهمیت خاصی برخوردار است.

آبیاری

در کاشت زعفران در نقاط مختلف بسته به شرایط آب و هوایی، از اوایل مهرماه تا دهه اول آبان، آبیاری زعفران شروع میگردد. با توجه به اینکه عمل آبیاری باعث تحریک گیاه می شود و گیاه زعفران را از خواب بیدار میکند. آب اول باید خیلی با دقت و با حساسیت خاصی انجام شود تا برداشت زعفران با مشکل مواجه نشود. معمولا مزارع زعفران، 5 بار در سال آبیاری می شوند.

ابیاری مرحله اول

که اصطلاحا به آن، بارآب میگویند؛ در مناطق سردسیر در اوایل مهر انجام می شود و عمل سله شکنی پس از این آبیاری انجام میشود و سه هفته بعد، گلها نمودار می شوند.

آبیاری مرحله دوم

که اصطلاحا به آن، زاجآب میگویند معمولا 40 روز پس از آبیاری اول انجام میشود. از ضروریات این آبیاری این است که که قبل از آن می باید در حدود 100 کیلوگرم کود اوره در هکتار برای افزایش رشد رویشی در مزرعه پخش و سپس آبیاری کنیم. دو آبیاری فوق، در توسعه ریشه های پیاز زعفران و رسانیدن غذا به آنها و رشد و نمو گیاه و درشت کردن پیاز دختر، بسیار مهم هستند.

آبیاری مرحله سوم

در اثر رطوبت زمستانه علفهای هرز در مزرعه می رویند. لذا در اوایل اسفند آبیاری سوم انجام می شود که عملیات وجین را آسانتر می کند. به همین دلیل به آبیاری وجین معروف است.

آبیاری مرحله چهارم

این آب که تا اواخر اسفند ماه داده می شود، برای حفظ رطوبت پیاز، در خاک مهم است و درشتی پیاز دختر را حفظ می کند. در سالهای مرطوب و مناطق سردسیر، به همیم چهار آب بسنده می شود.

آبیاری مرحله پنجم

که به زردآب معروف است که قبل از زرد شدن برگهای زعفران انجام می شود. آخرین آبیاری زعفران به حساب می آید و معمولا در فروردین ماه انجام می شود.

در کاشت زعفران با توجه به محدودیت آب، کشاورزان از گسترش بی رویه سطح کشت که موجب تشنه ماندن مزرعه و در نتیجه کاهش عملکرد می گردد ، خودداری نمایند. زعفران کاران می بایست از اهمیت آبیاری اسفند غافل نمانده و تاثیر مهم بارندگی های اسفند و فروردین را در درشت شدن پیاز ها از نظر دور نگه ندارند.

کود دهی

زعفران گیاه قانعی است و با مصرف مقدار کمی از کودها، محصول کافی به بار می آورد. بنابراین کشاورزانی که به مقدار زیاد از کودهای شیمیایی بخصوص کود فسفاته استفاده می کنند خاک خود را مسموم و از حاصلخیزی می اندازند. تجزیه خاک در آزمایشگاه راه شما را برای کوددهی صحیح روشن می کند.

در کاشت زعفران در ایران بسته به جنس زمین و عادات زارعین، بین 20 تا 80 تن در هکتار کود گاوی مصرف می شود. افزایش عملکرد گیاه زعفران در رابطه با نسبت کربن به ازت خاک واکنش مثبتی را نشان می دهد. بنابراین در مصرف ازت و کودهای آلی باید دقت کافی کرد. زیرا مصرف بیش از حد کودهای ازته باعث بهم خوردن نسبت کربن به ازت خاک شده و عملکرد زعفران کاهش می یابد. خاکهای کلسیم دار جهت رشد زعفران بسیار مناسبند و کودهای دامی بدلیل پتاسیم زیاد جهت رفع احتیاجات این گیاه، استفاده می شوند. همچنین خاکهای بسیار حاصلخیز به دلیل افزایش رشد سبزینه ای برای کشت زعفران مناسب نیستند.

مصرف کود حیوانی منافع دیگری هم دارد که عبارتند از:

• مقاومت زعفران نسبت به یخزدگی پیازها در زمستان، افزایش می یابد.
• کود حیوانی، رطوبت را در خود نگه می دارد و لذا تحمل گیاه برای مقابله با خشکسالی بخصوص در تابستان، را افزایش می دهد.
• کود حیوانی از پیاز در برابر گرمای تابستان در زیر خاک، محافظت می کند.

در کاشت زعفران توصیه می شود که مزرعه زعفران فقط با کود حیوانی تقویت شود. در مورد کود ازته دقت شود که اگر از 100 کیلوگرم کود اوره بیشتر مصرف شود، گل آوری پیاز کاهش یافته و در عوض بچه زایی آن بیشتر می شود.

همچنین از مصرف کودهای NPK در اواخر بهمن و اوایل اسفند، غفلت نشود زیرا تحقیقات نشان داده است که پس از بهمن ماه، که پیاز زعفران ریشه های خود را از دست می دهد مصرف یکبار از کودهای NPK بسیار مفید خواهد بود. این کود توسط برگهای زعفران جذب و به پیازها منتقل می شود و باعث درشتی آنها میشود و عملکرد سال بعد را تا 30 درصد افزایش می دهد.

سله شکنی

سله شکنی از عملیات مهم مرحله داشت میباشد و لازم است پس از آبیاری و به محض گاورو شدن زمین مزرعه به نحوی که پیازها صدمه نبینند سله شکنی انجام گردد. عمق سله شکنی نباید از 5 تا 8 سانتیمتر بیشتر شود. سله شکنی باعث میشود تا گلها flowers براحتی از خاک خارج شوند و کود حیوانی با لایه سطح خاک، مخلوط گردد. چنانچه عمل سله شکنی با تاخیر انجام شود، جوانه گلها خود را به سطح خاک رسانده و سله شکنی موجب قطع آنها می گردد.

وجین و مبارزه با علف های هرز

علف های هرز از طریق رقابت با گیاه از نظر جذب آب و مواد غذایی و نور خورشید، سبب کاهش محصول می شوند. برای از بین بردن علف های هرز ، شیوه های زیادی وجود دارد اما معمولا از ترکیب دو یا چند روش، نتیجه مطلوبتری بدست می آید. با علفهای هرز به روش مکانیکی و زراعی و بیولوژیکی و شیمیایی مبارزه می کنند. اما در زراعت زعفران، روش مکانیکی بویژه وجین مرسوم و متداول است و روش شیمیایی با توجه به خواب تابستانی زعفران با سموم کم خطر، عملی می باشد.

با توجه به اینکه بوته زعفران، ضعیف، ظریف و کوتاه میباشد، وجین از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا چنانچه زمین کشت از علف های هرز پاکسازی نشود، پس از مدتی تمام مزرعه را پوشانده و نابودی آنها به سختی امکانپذیر خواهد بود. بنابراین در پنج ماه بهار و تابستان که پیاز زعفران دوره استراحت تابستانی خود را میگذارند ، می توان با استفاده از وسایل دستی و ماشینی براحتی علفهای هرز را از بین برد. کشاورزان از بردن ماشین الات سنگین به درون مزرعه خودداری کنند زیرا این وسایل سبب کوبیدگی سطح خاک میشود.

اولین وجین

اولین وجین بعد از برداشت گلهای زعفران و پس از آبیاری انجام می گردد تا علف های هرز از بین رفته و فاصله بین ردیف های کاشت که در اثر رفت و آمد افراد گلچین، فشرده شده کولیده شده و نرم گردد. وجین دوم در صورت ضرورت یکماه پس از وجین اول جهت جلوگیری از استقرار علف هرز زمستانه و وجین های بعدی بنابه ضرورت در بهار و تابستان، انجام می گردد.

برداشت زعفران

مرحله برداشت محصول، دشوارترین و پرزحمت ترین و در عین حال حساسترین مرحله زراعت زعفران است که شامل چیدن گل و جدا کردن کلاله از گل می باشد. عمر گل ها 3 تا 4 روز است و اگر بموقع انجام نشود از بین خواهد رفت. همچنین اگر گلها، مدت زیادی در معرض هوای گرم و نور خورشید و باد قرار گیرد، کیفیت رنگ و عطر آن کمتر شده و از مرغوبیت زعفران کاسته میگردد.