بیماری های گوجه فرنگی
مقدمه
مقاومت رقم‌های مختلف گوجه فرنگی نسبت به آفات و بیماری‌های گوناگون متفاوت است.
محصولات گوجه فرنگی در معرض از بین رفتن توسط آفات، بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی، رقابت با علف‌های هرز و شرایط آب‌وهوایی و خاکی نامساعد هستند. آفات و بیماری‌های گوجه فرنگی اغلب با آفات و بیماری‌های سایر گیاهان خانوادهٔ سیب‌زمینیان مانند بادمجان و توتون مشترک‌اند.
یکی از بیماری‌های شایع گوجه فرنگی در اثر ویروس موزائیک توتون ایجاد می‌شود. انواع سفیدک و آتشک از سایر موارد شایعی هستند که موجب خرابی این محصولات می‌شوند.
سن سپردار،کرم طوقه‌بر، شته، وایت‌فلای، کرم میوه گوجه فرنگی،کنه تارتن دولکه‌ای،لیسه و سوسک سیب‌زمینی کلرادو از آفات گوجه فرنگی می‌باشند.
در این مقاله قصد داریم برخی از مهمترین بیماری های گوجه فرنگی را خدمت شما معرفی کنیم.
1 – شانکر باکتریایی (Bacterial canker)
باکتری ایجاد کننده بیماری: Clavibacter michiganense pv. Michiganense
علائم بیماری:
نقاط کوچک و گود روی گوجه ظاهر می شود. برگچه های اطراف برگ می میرند و پوست ساقه به راحتی بلند می شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
شانکر باکتریایی معمولا از طریق بذر آلوده ایجاد می شود. همچنین ممکن است در زمان درست کردن داربست، هرس و چیدن گوجه با وسایل آلوده بیماری ایجاد شود.
این باکتری بر روی قسمت های چوبی و بقایای تجزیه نشده محصولات در خاک زنده می ماند.
کنترل بیماری:
باید از دانه های سالم برای کاشت استفاده کرد، اگر در دسترس نبود می توان با استفاده از آب داغ میزان باکتری های بذر را کاهش داد. در هنگام آماده کردن زمین باید دقت کرد بقایای تجزیه نشده گیاه در زمین وجود نداشته باشد. از دست زدن به گیاهان بیمار باید خودداری کرد. در صورتی که به قسمت های آلوده دست زده شود، باید دست ها را با محلول TSP 10 درصد شست. اگر شانکر باکتریایی در محصول شدید باشد، باید سیم داربست یا میله را با محلول فرمالین 2 درصد یا محصولات ضد عفونی کننده لبنی ضد عفونی کرد و سپس برای جلوگیری از زنگ زدگی، سیم را رنگ کرد.
از آفت کش های شیمیایی می توان برای کنترل بیماری استفاده کرد. می توان از آفت کش های مانکوزب، اکسی کلرومس و فسگارد استفاده کرد. به مدت 5 روز قبل از چیدن گوجه ها نباید از آفت کش ها استفاده کرد.
2 – لکه های باکتریایی (Bacterial spot)
باکتری ایجاد کننده بیماری: xanthomonas campestris tomato
علائم بیماری: ظهور لکه های جدید به صورت نقاط تیره و برجسته روی میوه، لکه های قدیمی سیاه شده و ظاهری فرو رفته دارند و وسط آن ها قهوه ای می شود، برگ ها خشک و قهوه ای می شوند و لکه های گرد سیاه با حفره های زرد روی برگ ها ظاهر می شود و در بعضی از لکه ها حفره زرد وجود ندارد.
چگونگی ایجاد بیماری:
این باکتری در دانه یا در بقایای تجزیه نشده گیاه زنده می ماند. همچنین باکتری می تواند از طریق حشرات، وسایل و تجهیزات آلوده، انتقال و جا به جایی محصول هم پراکنده شود.
هوای گرم و مرطوب به توسعه بیماری کمک می کند.
کنترل بیماری:
در سراسر جهان 11 گونه از لکه باکتریایی شناخته شده است که بر سبزیجات تاثیر می گذارند. واریته ای که برای کاشت انتخاب می شود باید به باکتری ایجاد کننده لکه باکتریایی مقاوم باشد.
از روش های زیر می توان در کنترل و مدیریت لکه باکتریایی استفاده کرد
مدیریت بذرها:
بذرها باید از یک فروشگاه معتبر تهیه شوند. بذری که تهیه می شود باید به بیماری لکه باکتریایی مقاوم باشد، بذر آلوده یک عامل مهم در ایجاد بیماری است.
باکتری های موجود در بذر را می توان با آب داغ یا هیپوکلریت کلسیم از بین برد. استفاده از آب داغ بهتر است، زیرا می تواند باکتری های داخل دانه را هم علاوه بر باکتری های سطحی از بین ببرد.
در هنگام شستشوی بذر با آب گرم باید مواظب بود، زیرا درجه حرارت بالا جوانه زنی بذر را کاهش دهد. بالافاصله بعد از انجام شستشو بذرها را بکارید.
بهداشت مزرعه
گیاهان قبلی باید بلافاصله پس از برداشت نهایی از بین برده شوند.
علف های هرز باید کنترل شوند و از رشد علف های هرز اطراف گیاه باید جلوگیری کرد.
اگر بیماری گسترش پیدا کرده باشد باید به سرعت در مورد شخم زدن زمین تصمیم گرفت.
مدیریت محصولات
محصولات فلفل دلمه، گوجه فرنگی، سیب زمینی و بادمجان را نزدیک به هم نکارید، این محصولات با هم رشد نمی کنند.
کشت های پی در پی باید از لحاظ فیزیکی جدا باشند. زمانی که فضای کاشت محدود است، کشت های پی در پی را می توان با چندین ردیف کاشت از یک گیاه که یک مانع بلند و ضخیم تشکیل داده است، جدا کرد.
آب و کود باید به مقادیر مناسب ارائه شوند. گیاهانی که ضربه پذیر هستند یا آن هایی که به صورت انبوه رشد می کنند ممکن است بیشتر مستعد این بیماری باشند. سطوح پایین نیتروژن و پتاسیم، سطوح بالای منیزیم، کلسیم و نیتروژن حساسیت محصولات را نسبت به لکه باکتریایی افزایش می دهند.
به جای آبیاری هوایی بهتر است از آبیاری قطره ای استفاده شود. آبیاری هوایی پاتوژن ها را گسترش می دهد. زمانی که آبیاری هوایی تنها گزینه است، باید آبیاری در طول روز به اندازه کافی انجام شود تا گیاهان در طول شب خشک شوند.
مدیریت بیماری:
هر هفته یک بار باید به طور کامل بر محصولات کشاورزی از نظر داشتن لکه باکتریایی یا دیگر بیماری ها نظارت داشت.
زمانی که گیاهان مرطوب هستند از کار کردن در زمین کشاورزی باید اجتناب کرد و همچنین در هنگام آبیاری، در صورت کار در مزرعه پاتوژن ها می توانند گسترش پیدا کنند.
قبل از شروع کار در مزارع سالم باید وسایل کار و تجهیزات را ضدعفونی کرد. برای ضدعفونی کردن مثلا می توان از ترکیب چهار واحدی آمونیوم استفاده کرد.
آفت کش های شیمیایی
می توان از کوسایدومانب، مانب و سولفات روی به میزان توصیه شده استفاده کرد.
3 – پژمردگی باکتریایی (Bacterial wilt)
عامل ایجاد بیماری: Ralstonium solanacearum
یکی از بیماری های گوجه فرنگی مهم پژمردگی باکتریایی می باشد.
علائم بیماری: زمانی که نقطه آسیب دیده یا ساقه فشار داده می شوند، تراوش سفید رنگ پدیدار می شود.
چگونگی ایجاد بیماری: این باکتری در خاک شایع است و بیشتر در باقی مانده محصولات و علف های هرز باقی می ماند. این باکتری در آبیاری و باران بیشتر گسترش پیدا می کند، به ویژه در سراشیبی و ممکن است از طریق ریشه در کل گیاه گسترش یابد.
کنترل بیماری:
باید از گونه های مقاوم به بیماری استفاده کرد. پژمردگی باکتریایی در آب و هوای گرم و مرطوب بدتر است و بیشتر گسترش پیدا می کند.
.Colletotrichum spp
4 – آنتراکنوز (Anthracnose)
عامل ایجاد کننده بیماری: Colletotrichum spp
علائم بیماری:
این بیماری قارچی باعث ایجاد نقاط گرد و فرو رفته تیره رنگ روی میوه می شود که پس از مدتی این نقطه گسترش پیدا می کند و در حین بزرگ شدن لکه وسط آن سیاه شده و میوه پوسیده می شود.
میوه نارس عفونت را نشان نمی دهد و تا زمانی که میوه رسیده نشود عفونت مشخص نخواهد شد. عفونت بعد از برداشت میوه گسترش پیدا می کند. عفونت ممکن است ماه ها در میوه های سبز باقی بماند.
لکه های برگی بزرگ و قهوه ای مایل به زرد هستند و حاشیه قهوه ای تیره دارند. توده های اسپور صورتی ممکن است در نقاط تحت شرایط مرطوب تشکیل شوند. لکه های برگی بسیار کم اتفاق می افتد و فقط در شرایط آب و هوایی مرطوب ایجاد می شوند.
لکه های بزرگ قهوه ای ممکن است در اطراف نقاط فرورفته روی پوست میوه ایجاد شوند. در مراکز نقاط تیره فرورفتگی های عمیقی ایجاد می شود و در شرایط مرطوب توده اسپور صورتی در این نقاط ممکن است تشکیل شود. لکه های کوچکتر از 5 میلی متر در اطراف منافذ گیاهی تشکیل می شوند. قارچ همچنین باعث ایجاد یک مشکل عمده پس از برداشت در میوه رسیده می شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
این بیماری می تواند از طریق بذر آلوده و بقایای محصول در خاک ایجاد شود. این قارچ در قطرات آب پخش می شود و در آب و هوای گرم و مرطوب بدتر می شود.
کنترل بیماری:
مراحل بحرانی برای کنترل بیماری در طول گلدهی و میوه دهی و پس از برداشت است. زمانی که مرحله جدیدی از رشد شروع می شود این بیماری در آب و هوای گرم و مرطوب شدیدتر می شود.
علائم برگی خیلی جدی نیستند که درمان آغاز شود، با این حال پیشگیری برای جلوگیری از پوسیدگی میوه با پاشش قارچ کش به صورت منظم و بهداشت باغ بهتر است.
درمان قبل از برداشت
پیروی از یک برنامه اسپری قارچ کش توصیه می شود (از زمان گل دهی تا تشکیل میوه). میوه های آسیب دیده مانند میوه هایی که دچار لکه شده اند و میوه های آسیب دیده با مگس میوه باید کنترل شوند. به بهداشت مزرعه باید توجه شود و قسمت های مرده گیاه باید قبل از گلدهی هرس شوند و به طور منظم میوه های آلوده و برگ های مرده را باید حذف کرد. سطح مواد مغذی موجود در خاک باید چک شود، به ویژه کلسیم و نیتروژن اگر در سطوح کافی باشند باعث افزایش مقاومت میوه به عفونت می شود. از کاشت گونه های حساس به بیماری باید اجتناب کرد.
در محصولات سالانه، از کاشت یک محصول حساس در خاکی که بقایای محصول قبلی در آن است باید اجتناب کرد. پیروی از یک برنامه اسپری قارچ کش توصیه می شود و دانه های محصولات عفونی را نباید ذخیره کرد.
درمان پس از برداشت
درمان پس از برداشت میوه با مواد شیمیایی مناسب است. در صورتی که برداشت تا تحویل میوه به بازار بیش از دو روز طول بکشد، میو ها به شرایط خنک کننده نیاز دارند. محصولاتی که ذخیره می شوند باید در درجه حرارت توصیه شده نگه داری شوند. مدت طولانی بین برداشت و مصرف، بیماری را بدتر می کند، بنابراین زمان فروش باید به حداقل برسد.
باید از آسیب دیدن میوه ی رسیده جلوگیری شود زیرا می تواند باعث شروع بیماری شود.
در هنگام برداشت باید از پاشیدن کود نیتروژن و ایجاد رطوبت در خاک اجتناب کرد.
مواد شیمیایی مجاز برای استفاده در درمان بیماری: کلروتالونیل، مانب، زینب، سولفات روی و میترام
Fusarium oxysporum
5 – پژمردگی فوزاریومی (Fusarium wilt )
عامل ایجاد کننده بیماری: قارچ Fusarium oxysporum
یکی از بیماری های گوجه فرنگی مهم پژمردگی های فوزاریومی می باشد.
علائم بیماری:
پژمردگی فوزاریومی یکی از بیماری های مهم گوجه فرنگی می باشد. در این بیماری برگ های پایینی و مسن تر گیاه زرد و پژمرده می شوند. این بیماری سرانجام به کل گیاه سرایت می کند. همچنین در این بیماری آوندها قهوه ای رنگ می شوند. در موارد شدید بیماری، باعث خشک شدن و ریزش برگ ها، کوتولگی گیاه و خشک شدن ساقه های جوان می شود. در گیاهان آلوده، میوه های کمتری تولید می شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
قارچ ها می توانند با خاک و بذر آلوده گسترش پیدا کنند، همچنین اسپورها می توانند از طریق هوا هم منتقل شوند. با یک بار آلوده شدن خاک با این قارچ، تا چندین سال پاتوژن در خاک باقی می ماند (حتی در غیاب محصولات زنده).
این بیماری هم در زمین و هم در کشت های هیدروپونیک رخ می دهد.
کنترل بیماری:
از حمل کردن وسایل آلوده، دانه های آلوده،کفش هایی که با آب آلوده آغشته شده اند به زمین های سالم باید جلوگیری شود.
برای کاشت بهتر است از ارقام مقاوم استفاده شود.
Botrytis spp
6 – کپک خاکستری (Botrytis (grey mould)
عامل ایجاد کننده بیماری: قارچ Botrytis spp., mainly B. cinerea
یکی از بیماری های گوجه فرنگی مهم کپک خاکستری می باشد.
شکوفه های میوه، مستعد ابتلا به قارچ Botrytis هستند. سوختگی شکوفه اغلب به پوسیدگی میوه منجر می شود. گوجه ها به سرعت با یک قالب خاکستری ضخیم پوشیده می شوند. دیگر قسمت های گیاه مثل ساقه و ریشه نیز درگیر می شوند.
قارچ Botrytis همچنین باعث پوسیدگی ثانویه در میوه ها و سبزیجات در ذخیره سازی و یا حمل و نقل می شود.
این بیماری قارچی نیز باعث مرگ نهال و گیاهچه می شود و همچنین باعث ایجاد لکه های برگی و پوسیدگی قسمت های رویشی گیاه می شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
اسپورها در باد پراکنده می شوند. قارچ می تواند از فصلی به فصل دیگر در بقایای گیاهی و یا به صورت خفته در خاک زنده بماند.
عفونت بیشتر زمانی رخ می دهد که اسپورهای قارچ Botrytis در تماس با اواخر زمان زندگی گلبرگ میوه قرار می گیرد. آب و هوای سرد با شبنم زیاد یا مه به نفع عفونت است.
کنترل بیماری:
باقی مانده های محصول بعد از برداشت را باید نابود کرد و میوه های بیمار را از بسته بندی حذف کرد.
رطوبت گلخانه ها را باید کاهش داد.
از قارچ کش برای درمان های قبل و بعد از برداشت باید استفاده کرد.
7 – پوسیدگی گیاهی (Buckeye rot)
عامل ایجاد کننده بیماری: Phytophthora spp
علائم بیماری :
قارچ فیتودرما بیشتر با پوسیدگی ریشه در ارتباط است، با این حال این قارچ می تواند باعث پوسیدگی قسمت های بالایی گیاه یعنی میوه و برگ نیز شود.
بیماری فیتودرما در گوجه فرنگی باعث پوسیدگی میوه می شود و در میوه هایی ایجاد می شود که در تماس با خاک آلوده هستند. در داربست های نامناسب، در صورتی که خاک آلوده باشد میوه های نزدیک به زمین بیشتر در معرض بیماری هستند.
رنگ میوه سبز مایل به خاکستری می شود با لکه های قهوه ای بزرگ. سطح پوسیدگی صاف است و پوست سالم می باشد. پوسیدگی به خوبی به گوشت گوجه هم می رسد ولی میوه آلوده در ابتدا سفت است و فقط در اواخر مرحله عفونت میوه نرم می شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
پاتوژن ساکن آب و خاک است و برای تولید اسپور و عفونت میوه به آب نیاز دارد. این بیماری به طور کلی محدود به مناطق مرطوب است که در آن توسعه سریع بیماری می تواند رخ دهد. اسپورهای پاتوژن از طریق خاک در طول باران یا آبیاری با ریشه یا میوه تماس پیدا می کنند. آب و هوای مرطوب باعث توسعه بیماری می شود.
پاتوژن همچنین می تواند در میوه پوسیده و ساقه ها جایی که اسپورانژیوم در حضور آب تولید شده است زنده بماند. باد و باران باعث حمل اسپرانژیوم از طریق زخم یا بافت سالم، به گیاهان سالم می شود. پاتوژن همچنین می تواند به سرعت در آب گسترش یافته و در خاک به ماشین آلات و حیوانات نیز سرایت کند.
کنترل بیماری:
اجتناب از کاشت گوجه در مناطق آلوده، به ویژه مناطق کم ارتفاع از زمین ها.
زمین های با زهکشی خوب را برای کاشت باید انتخاب کرد و بهتر است محصولات حساس را در قسمت های مرتفع کاشت. تمام میوه ها و گیاهان آلوده باید حذف شوند.
از بردن و حمل وسایل و تجهیزات آلوده به مناطق سالم باید اجتناب کرد.
در طول آب و هوای مرطوب، برای محصولات استفاده از قارچ کش توصیه می شود.
8 – کپک پودری (Powdery mildew)
عامل ایجاد کننده بیماری: گونه های مختلف قارچی عامل این بیماری است. جنس های اصلی از این قارچ که باعث ایجاد سفیدک پودری می شوند شامل Erysiphe, Leveillula, Oidium, Podosphaera, Sphaerotheca و Uncinula می باشد.
علائم بیماری:
کپک پودری به صورت نقاط یا لکه های سفید مایل به خاکستری روی سطح برگ ها و سایر قسمت های گیاه ظاهر می شود. این لکه ها با رشد میسلسوم ایجاد می شوند. میسلیوم بیشتر در سطح فوقانی برگ قابل مشاهده است و اغلب به طور کامل سطح آن را پوشش می دهد (زمانی که بیماری پیشرفت می کند).
آسیب از کپک پودری ممکن است برای توسعه و پیشرفت، مقداری زمان ببرد. بهره وری در برگ های آسیب دیده کاهش پیدا می کند و میوه دچار زخم و آسیب می شود و تولید میوه کاهش پیدا می کند. شیوع بیماری های شدید می تواند باعث حذف برگ ها، مستعد کردن میوه ها به آفتاب سوختگی و مستعد کننده آن ها به پوسیدگی های ثانویه شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
قارچ های ایجاد کننده این بیماری، باعث رشد کپک پودری تا حد زیادی در سطح گیاه می شود. آن ها انگل های اجباری هستند و با استفاده از اندام های تغذیه ای از سلول های اپیدرمی گیاه، مواد مغذی را دریافت می کنند.
میسلیوم قارچی سطحی، زنجیره ای از اسپورها تولید می کنند که به طور گسترده توسط جریان هوا پراکنده می شود. اسپورها برای جوانه زنی به آب نیاز ندارند و جوانه به صورت آزادانه در رطوبت نسبتا پایین از جمله رطوبت حاصل از شبنم صبحگاهی یا مه رشد می کند. بیماری در شرایط خشک و گرم و به خصوص در شرایط ابری پیشرفت می کند. آب و هوای مرطوب پیشرفت بیماری را کند می کند.
در طول زمستان اندام های باردهی قارچ که cleistothecia نامیده می شوند، در اواخر فصل یا هنگامی که شرایط نامطلوب است به وجود می آید. این اندام باردهی در برگ و شکاف گیاهان و یا در گونه های میزبان جایگزین تا بهار، زمانی که آسکوسپورها منتشر می شوند شروع به ایجاد عفونت های جدید می کنند. در مناطق گرمتر، قارچ ممکن است بر روی میزبان های جایگزین و یا به عنوان میسلیوم و یا کنیدی در جوانه ها و دیگر قسمت های گیاه زنده بماند.
کنترل بیماری:
استفاده از روش های صحیح مدیریت، از جمله حذف قسمت های آلوده گیاه و از بین بردن بقایای محصول در زمین به منظور کاهش سطح تلقیح.
استفاده از قارچ کش
استفاده از ارقام مقاوم برای کاشت
Rhizoctonia solani
9 – پوسیدگی میوه با قارچ (Rhizoctonia fruit rot)
عامل ایجاد کننده بیماری: قارچ Rhizoctonia solani
علائم بیماری:
مرگ گیاهچه شایع ترین بیماری ناشی از قارچ R. solani می باشد. عفونت در ساقه باعث ایجاد شانکر تیره رنگ یا باعث پوسیدگی در پایه ساقه می شود. در قسمت هایی از گیاه که به زمین نزدیک هستند، قارچ به برگ های مسن تر حمله می کند و باعث ایجاد ضایعات قهوه ای رنگ روی برگ ها می شود. این بیماری ممکن است در کل گیاه پیشرفت کند و باعث پژمردگی و مرگ گیاه شود.
در نقاط گوشتی و شاداب ساقه، ریشه و اندام های ذخیره سازی گیاه، قارچ باعث ایجاد نقاط قهوه ای رنگ می شود یا شانکرهایی ایجاد می کند که ممکن است توسط میسلیوم قارچ پوشانده شده باشند. میوه های در حال رشد نزدیک به زمین مبتلا می شوند و لکه های آب سوخته مانند با ترک های باز در آن ها ایجاد می شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
قارچ Rhizoctonia solani در حال حاضر در بسیاری از خاک ها وجود دارد و به طور نا محدود در خاک باقی می ماند. توزیع این قارج در خاک است و عمدتا در بالای 15 تا 20 سانتی متری مقطع عرضی خاک به صورت میسلیوم و یا اسکلروت و یا در بقایای مواد آلی یافت می شود.
بیماری زایی قارچ R. solani با حرکت خاک ، در آب و توسط ابزار آلوده و قطعات گیاهی رخ می دهد. بیماری های قارچ Rhizoctonia در خاک های مرطوب در حد متوسط نسبت به خاک های اشباع از آب و یا خاک های خشک شدیدتر می شود.
کنترل بیماری:
در صورت امکان باید گیاه را در گلدان با خاک های سترون کاشت.
توصیه می شود دانه قبل از کاشت با قارچ کش تیمار شود.
جلوگیری از زخمی شدن گیاه، زیرا زخم باعث ورود قارچ به گیاه می شود.
در صورت امکان از تماس میوه با خاک باید جلوگیری کرد. این کار را می توان با استفاده از مالچ پلاستیکی و یا استفاده از داربست انجام داد.
قبل از کاشت باید اطمینان حاصل کرد که باقی مانده های محصول فبلی به طور کامل تجزیه شده باشند.
فراهم کردن قارچ کش برای خاک برای کنترل برخی بیماری های ناشی از قارچ R. solani.
Sclerotinia sclerotiorum
10 – پوسیدگی با قارچ Sclerotinia
عامل ایجاد کننده بیماری: قارچ های Sclerotinia sclerotiorum و Sclerotinia minor
علائم بیماری:
هر دو گونه قارچ Sclerotinia باعث ایجاد علائم مشابه می شوند. این قارچ ها باعث ایجاد لکه های آب سوخته مانند پوسیده در برگ ها، ساقه ها و میوه ها می شود، لکه ها سفید رنگ و کرکی هستند و مناطق آسیب دیده با میسلیوم قارچ پوشیده می شوند. اسکلروت قارچ به سرعت باعث پوسیدگی بافت می شود. اسکلروت ها در ابتدا سفید رنگ هستند و سپس سیاه و سفت می شوند. اسکلروت ها اغلب در داخل ساقه پیدا می شوند. در گوجه فرنگی اگر ساقه های باز را شکست می توان آن ها را مشاهده کرد.
اسکلروت های قارچ S. sclerotiorum بزرگ و دراز هستند (به طول 2 تا 20 میلی متر و عرض 3 تا 7 میلی متر) و اسکلروت های قارچ S. minor کوچکتر هستند و به شکل کروی و نامنظم با قطر 0.5 تا 2 میلی متر می باشند.
عفونت ساقه توسط قارچ Sclerotinia باعث ایجاد یک ضایعه قهوه ای روشن یا تیره می شود که اغلب به سرعت توسط قارچ به شکل کرکی و پنبه ای تبدیل می شود. برگ ها ممکن است شواهد کمی از حمله را نشان دهند ولی قارچ به سرعت می تواند باعث پوسیدگی ساقه و سقوط گیاه شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
گونه های Sclerotinia طیف گسترده ای از میزبانان در میان محصولات دارد (علف های هرز و گونه های زینتی). اسکلروت های تشکیل شده در گیاهان آلوده می تواند برای سال ها در خاک زنده بماند.
قارچ Sclerotinia sclerotiorum
در آب و هوای مرطوب، اسکلروت های Sclerotinia sclerotiorum نزدیک سطح خاک جوانه می زنند و تولید ساقه بلند و باریک می کنند که منجر به ایجاد اجسام کوچک فنجانی شکل به نام آپوتسیوم می شوند. آسکوسپورها در ترشحات آپوتسیوم تولید شده و توسط باد حمل می شوند.
آسکوسپورها زمانی که در قطعاتی از گیاه که منبع تغذیه ای خوبی هستند مانند شکوفه های قدیمی و برگ ها، قرار می گیرند و جوانه می زنند. قارچ پس از آن به سرعت شروع به تخریب بافت های سالم مجاور می کند. جوانه زنی آسکوسپور در آب شبنم، مه، بارندگی و یا آبیاری بارانی رخ می دهد.
قارچ Sclerotinia minor
منابع غذایی برای ایجاد عفونت توسط S. minor ضروری نیستند. در عوض جوانه زنی اسکلروت باعث تولید میسلیوم های قارچی می شود که گیاه را به طور مستقیم آلوده می کند.
آب و هوای سرد، مرطوب به نفع پوسیدگی قارج S. minor است. بیماری توسط این قارچ می تواند در دمای 4 تا 33 درجه سانتی گراد رخ دهد. درجه حرارت کمتر از 20 درجه برای عفونت مطلوب است.
کنترل بیماری:
استفاده از قارچ کش توصیه می شود. قارچ کش باید طبق زمان بندی مناسب و نفوذ خوب توسط شاخ و برگ برای کنترل موثر، استفاده شود.
حذف قسمت های آلوده گیاه
شخم زدن زمین در محصولات بیمار بلافاصله بعد از برداشت
تناوب با گیاهان مقاوم مانند غلات تابستانی و زمستانی، حبوبات، پیاز، پنبه و سیب زمینی شیرین.
Sclerotium rolfsii
11 – پوسیدگی ساقه، طوقه و ریشه (Sclerotium disease)
عامل ایجاد کننده بیماری: قارچ Sclerotium rolfsii
علائم بیماری:
علائم بیماری در قسمت نزدیک به زمین در گیاه توسعه پیدا می کند. شایع ترین علائم به صورت پوسیدگی های قهوه ای تا سیاه رنگ در نزدیکی خط خاک هستند. در این بیماری ساقه پژمرده می شود و گیاه به طور ناگهانی می میرد. قسمت های آسیب دیده بزرگ، سفید، پنبه ای شکل هستند و توسط اجسام کروی اسکلروت سفید رنگ پوشیده می شوند. اسکلروت ها به سرعت قهوه ای روشن می شوند(شبیه دانه کلم). علائم میوه معمولا در آن قسمتی که با خاک در تماس است توسعه پیدا می کند. توسعه ممکن است به سرعت پیشرفت کند و در نهایت باعث فروپاشی کامل گیاه شود.
چگونگی ایجاد بیماری:
قارچ می تواند برای سال ها در خاک و یا بقایای گیاهان زنده بماند. اسکلروت ها با حرکت خاک، مواد گیاهی آلوده و تجهیزات آلوده گسترش پیدا می کنند. در آب و هوای گرم و مرطوب بیماری و عفونت توسعه پیدا می کند. این بیماری در شرایط نامطلوب پرورش گیاه، پیشرفت می کند.
کنترل بیماری:
کنترل بیماری اسکلروت دشوار است به خصوص زمانی که شرایط آب و هوایی برای قارچ مطلوب باشد. سیستم های مدیریتی که می تواند بیماری را کاهش دهد عبارتند از :
قبل از کاشت باید از تجزیه بقایای محصولات قبلی اطمینان حاصل کرد.
شخم عمیق خاک برای دفن بقایای میزبان و اسکلروت ها یک عمل بسیار مفید است.
تناوب با گیاهان غیر حساس به منظور کاهش سطح تلقیح.
درمان خاک با قارچ کش قبل از کاشت توصیه می شود.
Rhizopus stolonifera
12 – پوسیدگی ترانزیت (Transit rot)
عامل ایجاد کننده بیماری: قارچ Rhizopus stolonifera
علائم بیماری:
پوسیدگی ترانزیت بعد از برداشت ایجاد می شود و می تواند باعث ایجاد بیماری در میوه های تحت شرایط رطوبت بالا شود. ضایعات آبکی کم رنگ در میوه ظاهر می شوند و رشد قارچ ممکن است میوه های آسیب دیده را پوشش دهد. اسپورهای سیاه در میان قارچ های رشد یافته سفید رنگ به وجود می آیند.
چگونگی ایجاد بیماری:
این بیماری می تواند توسط یک میوه آلوده به دیگر میوه ها منتقل شود و همچنین از طریق بسته بندی های آلوده نیز گسترش پیدا می کند.
این قارچ از طریق تماس میوه با خاک، میوه را تحت تاثیر قرار می دهد. پوسیدگی ترانزیت در آب و هوای گرم و مرطوب بدتر می شود و باعث غیر قابل مصرف شدن میوه در حمل و نقل و ذخیره سازی می شود.
کنترل بیماری:
کنترل پوسیدگی پس از برداشت:
حذف میوه های مشکوک آلوده به قارچ Rhizopus
سم پاشی تجهیزات بسته بندی
بسته بندی باید طبق اصول بهداشتی انجام شود.
جلوگیری از ذخیره سازی طولانی مدت میوه.
verticillium dahliae
13 – پژمردگی ورتیسلیومی (Verticillium wilt)
عامل ایجاد کننده بیماری: قارچ verticillium dahlia
علائم بیماری:
علائم بیماری پژمردگی ورتیسلیومی تقریبا مثل بیماری فوزاریومی است ولی از چند جهت با آن متفاوت است. علائم این بیماری به صورت همزمان روی همه ساقه ها نمایان می شود و از این لحاظ با پژمردگی فوزاریومی متفاوت است. علائم شامل ظهور لکه های زرد مایل به قهوه ای، پژمردگی در اواسط روز، ریزش برگ ها که ابتدا از پایین گیاه آغاز می شود. زردی برگ ها خصوصا در یک سوم پایینی گیاه دیده می شود و این زردی از زردی بیماری فوزاریومی کمتر است. زرد شدن برگ معمولا در یک طرف برگ مشاهده می شود. اپی ناستی در برگ ها دیده می شود که در اثر رشد غیر متعادل قسمت های مختلف برگ ایجاد می شود. پژمردگی بوته و قهوه ای شدن آوند هم از علائم دیگر بیماری است. علاوه بر این، بیماری ناشی از ورتیسلیوم در هوای خنک تر ظاهر می شود. برای تشخیص قطعی ورتیسلیوم و فوزاریوم از یکدیگر باید آن ها را در آزمایشگاه کشت داد و تشخیص قطعی این دو پاتوژن از یکدیگر در مزرعه ممکن نیست.
عوامل مختلفی در رشد یا ضعف بیماری ناشی از این قارچ موثر هستند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1 – میزان تحمل یا مقاومت واریته های گیاه میزبان
2 – نژاد قارچ
3 – مقدار اولیه مایه بیماری (اینوکولوم اولیه)
4 – دما
مبارزه با بیماری:
برای کاشت باید ارقام مقاوم را انتخاب کرد.
تناوب با گیاهان غیر میزبان مثل غلات
ضدعفونی کردن خاک قبل از کاشت
آفتاب دهی
استفاده از بذرهای سالم
Tomato leaf curl virus
14 – بیماری ویروسی پیچیدگی برگ گوجه فرنگی (Tomato leaf curl virus)
عامل ایجاد کننده بیماری : ویروس TLCV از خانواده Geminiviridae
علائم بیماری:
رشد گیاه متوقف شده و گیاه دچار کوتولگی می شود. برگچه ها به سمت داخل و بالا لوله می شوند. برگ ها معمولا به سمت پایین خم شده و ضخیم تر از برگ های نرمال می شوند و رگبرگ های زیرین به رنگ بنفش کمرنگ تبدیل می شوند. برگ های جوان مایل به زرد می شوند. اگر میوه تولید شود، همگی خشک و کوچک و غیر قابل مصرف هستند.
ویروسی که این بیماری را ایجاد می کند متعلق به یک گروه از ویروس هاست که باعث ایجاد طیف وسیعی از بیماری های گیاهی در سراسر جهان است. این ویروس ها بیشتر محصولات باغبانی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری را تهدید می کنند. ویروس TLCV که بیماری لوله شدن برگ گوجه فرنگی را ایجاد می کند مخرب ترین ویروس این خانواده است.
گسترش TLCV:
ویروس ایجاد کننده بیماری پیچیدگی برگ گوجه فرنگی از طریق دانه، خاک و یا از طریق دست زدن از یک گیاه به گیاه دیگر منتقل نمی شود. این ویروس در گیاهان آلوده باقی می ماند، بعضی از آن ها ممکن است گیاهان هرز باشند که علائم را نشان نمی دهند. ویروس ها در بین گیاهان توسط مگس سفید منتقل می شود.
کنترل و مدیریت TLCV:
در مناطق آسیب دیده، کنترل بیماری همه گیر ویروسی گوجه فرنگی به کنترل هجوم مگس سفید بستگی دارد. در مزرعه شیوه های کنترل به خصوص زمانی مهم می شوند که محصولات قدیمی با ویروس آلوده شده اند و همچنین جمعیت مگس سفید زیاد باشد. به جز در مواردی که مگس سفید در محصولات قدیمی آلوده کنترل شده باشد، مگس ها ممکن است به سمت کشت های جوان حرکت کنند و آن ها را با TLCV آلوده کنند.
دو نکته کلیدی برای مدیریت گسترش TLCV وجود دارد:
گیاهان آلوده یا گیاهان میزبان یا نهال ها و در کل هیچ یک از آلودگی های مگس سفید را نباید جا به جا کرد.
کنترل مگس سفید در مزرعه در اطراف سبزیجات و نهال های کوچک
بهترین کار برای کنترل بیماری، مدیریت مزرعه و بهداشت مزرعه به شیوه های خوب است که عبارتند از:
استفاده از نهال ها و بذرهای تولید شده در مناطق عاری از ویروس TLCV و مگس سفید
نابودی محصولات قدیمی در اسرع وقت پس از برداشت نهایی
کنترل مگس های سفید قبل از نابودی محصولات به منظور کاهش مهاجرت مگس سفید به محصولات دیگر
کاشت محصولات دور از جایی که ممکن است جایگاه ویروس و مگس سفید باشد.
کنترل مگس سفید با استفاده از مواد شیمیایی مناسب و استراتژی های مدیریت یکپارچه آفت
کنترل و نابودی علف های هرز به منظور کاهش میزبان ویروس TLCV و مگس سفید
تشخیص زود هنگام و گزارش علائم یکی از عناصر کلیدی در کنترل بیماری است.
Tomato Mosaic Virus
15 – ویروس موزاییک (Mosaic Virus)
عامل ایجاد کننده بیماری: چندین ویروس با ارتباط نزدیک (tobamoviruses) باعث پژمرده شدن، ایجاد لکه و کاهش رشد گیاه می شوند.
علائم بیماری:
لکه های جدید به صورت نقاط تیره و برجسته روی میوه ظاهر می شوند، لکه های قدیمی سیاه شده و ظاهری فرو رفته پیدا می کنند و وسط آن ها قهوه ای می شود. برگ ها قهوه ای و خشک می شوند.
کنترل:
ضدعفونی کردن بذر، استفاده از مانب و سولفات روی
گردآورنده :شهریار رضائی،کارشناس ارشد بیماری شناسی گیاهی.
