آفات گوجه فرنگی ، شناسایی ، مدیریت و کنترل

آفات گوجه فرنگی

1 – مگس میوه کوئیزلند

نام علمی: Bactrocera tryoni

این آفات حشره های بالغ شبیه زنبور هستند، رنگ آن ها قرمز-قهوه ای با خطوط زرد است و در حدود 8 میلی متر طول دارند. این حشره بر خلاف مگس خیار، هیچ خط زردی در پایین سطح پشتی قفسه سینه بین بال ها ندارد. مگس های میوه در هنگام استراحت بال های خود را در حالت افقی نگه می دارند و آن ها را به شیوه خاصی تکان می دهند. 

حشره ماده میوه بالغ را نیش می زند و  تخم های موزی شکل در زیر سطح میوه می گذارد. بعد از دو یا سه روز لاروها به شکل هویج، 7 میلی متری می شوند که یک تونل در میوه ایجاد می کنند.آن ها باکتری هایی که به ترک خوردن میوه کمک می کنند را حمل می کنند. لارو بالغ می تواند یک تونل Uشکل در میوه ایجاد کند.

دوره زندگی:

لارو به مدت 7 تا 10 روز در تابستان بالغ می شود و برای تبدیل شدن به شفیره از میوه به سمت خاک بیرون می آید. مرحله شفیره حدود 10 روز طول می کشد. چرخه زندگی در طول تابستان حدود 2.5 هفته طول می کشد. مگس های بالغ بر شاخ و برگ و میوه جمع می شوند تا از کلونی های باکتری ها تغذیه کنند و بعد جفت گیری می کنند. این باکتری ها در شرایط مطلوب فراوان تر هستند.

خسارت:

حشرات بالغ در میوه تخم گذاری می کنند و لارو از گوشت میوه تغذیه می کند. میوه ای که تحت تاثیر حشره قرار می گیرد به آسانی شناخته می شود زیرا پوسیدگی به سرعت توسعه می یابد و پوست اطراف نیش زدگی تغییر رنگ می دهد. آسیب مگس میوه کوئیزلند در اواسط و اواخر تابستان شدیدتر از زمان های دیگر است. بعد از بارش یک باران تابستانی حضور تعداد زیادی حشره انتظار می رود. مگس میوه بعد از بارش باران یا رطوبت بالا فعال می شود.

کنترل:

مگس میوه بعد از باران یا رطوبت بالا فعال می شوند. سم پاشی برای کنترل مگس میوه در فصول خشک ممکن است ضروری نباشد. نباید اجازه داد میوه های افتاده روی زمین بمانند و باید آن ها را جمع کرد.

مبارزه بیولوژیکی:

زنبورها می توانند در کنترل جمعیت مگس میوه کمک کنند. زنبورها، این حشرات را در مرحله شفیره از بین می برند و بنابراین می توان در برای جلوگیری از آسیب های جمعیت بالای مگس های میوه از زنبورها استفاده کرد. با این حال، زنبورها جمعیت نسل بعد مگس های میوه را کاهش می دهند.

مبارزه شیمیایی:

در صورتی که آسیب تایید شده باشد باید از اسپری های پوششی استفاده کرد. طعمه پروتئینی برای کنترل مگس ماده تایید شده و برای سبزیجات مختلف استفاده می شود و می توان از آن در نقاط مختلف گیاه استفاده کرد.  برای کنترل حشره های نر از تکنیک MAT (Male Annihilation Technique) ( تکنیکی است که با استفاده از مواد شیمیایی که معمولا وازلین، دایمتیکون و polyquaternium می باشد توانایی آفات را از بین می برد)، استفاده می شود و به سرعت جمعیت حشره های نر را از بین می برد. 

سم فنتیون برای تمام مراحل قبل و بعد از برداشت قابل استفاده است.

2 – مگس سفید (Silverleaf whitefly)

نام علمی: Bemisia tabaci species (بوتیب B) و Bemisia tabaci species (بیوتیب AN)

مگس های سفید بالغ هر دو بیوتیب B و AN، 1.5 میلی متر طول دارند و نمی توانند از لحاظ بصری از هم جدا شوند. حشره های بالغ دارای بال های سفیدی هستند و شبیه سقف خانه ای است که کاملا به هم پیوسته نشده است و زمانی که از بالا مشاهده می شود بدن بین بال ها دیده می شود.

گونه های مشابه: 

مگس سفید گلخانه ای (Trialeurodes vaporariorum) و دیگر بیوتیب های Bemisia tabaci species

چرخه زندگی:

مگس های سفید به طور اتفاقی زیر برگ ها تخم گذاری می کنند. تخم ها زرد-سبز هستند و بعد رنگ آن ها قهوه ای می شود. برگ ها با جمعیت تخم های مگس سفید، اغلب دارای یک تکه تیره در قسمت زیرین است. 

چرخه زندگی از تخم تا حشره در تابستان حدود 18 روز طول می کشد ولی در آب و هوای سردتر بیشتر طول می کشد.

خسارت:

مگس سفید می تواند آسیب های مختلفی ایجاد کند. نرخ تولید مثل بالایی دارند و طول مدت هر نسل کوتاه می باشد و تعداد زیادی تولید می شود که می توانند رشد گیاهان را به سادگی از طریق تغذیه از آن ها به تعویق بیندازند. حشره مواد زیادی ترشح می کند که باعث ایجاد اختلال در فتوسنتز می شود.

نظارت و سطح عمل:

شناسایی مناسب و برآورد به طور منظم از تعداد حشرات بالغ و نابالغ مهم است. مگس سفید معمولا در برگ ها یافت می شود ولی در تمام مراحل زندگی بر کل گیاه تاثیر می گذارند.

کنترل شیمیایی:

یک مشکل مهم در کنترل مگس سفید توانایی مقاومت آن در برابر بسیاری از حشره کش ها می باشد که بارها و بارها استفاده شده اند. بنابراین باید از یک حشره کشی استفاده شود که حشره نسبت به آن مقاوم نباشد. حشره کش های تنظیم کننده رشد حشرات (IGRs) به میزان مورد نیاز مناسب هستند.

دیگر روش های کنترل:

شکستن چرخه زندگی و حذف میزبان جایگزین

استفاده از دشمنان طبیعی مانند زنبورهای انگلی (Encarsia spp.  و  Eretmocerus spp) که معمولا برخی از سطوح کنترل بیولوژیکی را فراهم می کند. شکارچیان دیگر شامل لاروهای بالتوری و لاروهای کفشدوزک هستند.

3 – کرم طوقه(Cutworms)

این کرم از قسمت های جوان ساقه گیاه در طول شب تغذیه می کند. لارو این حشره از طوقه گیاه تغذیه می کند و باعث قطع شدن ریشه نهال از ساقه می شود و در نتیجه گیاه خشک و پژمرده می شود. این حشره به گیاه گوجه فرنگی آسیب زیادی می رساند و باعث از بین رفتن گیاه می شود. 

سیکل زندگی:

اکثر گونه ها زمستان را در زیر خاک سپری می کنند و زمانی که لاروها جوان هستند در زیر بقایای مواد موجود در باغ می مانند. در فصل بهار که هوا گرم می شود، فعال می شوند و در طول شب از گیاهان تغذیه می کنند و در طول روز در خاک پنهان می مانند. لارو چندین بار پوست اندازی انجام می دهد و در اواخر بهار به شفیره تبدیل می شود. در عرض یک هفته پروانه ظاهر می شود و شروع به تخم گذاری می کند و صدها تخم بر روی ساقه و برگ می گذارد. بسته به گونه، یک تا پنج نسل در طول یک سال به وجود می آید.

کنترل:

قبل از کاشت علف های هرز و بقایای تجزیه نشده گیاهان موجود در زمین که ممکن است لارو از آن ها تغذیه کند را باید از بین برد.

بعد از اینکه زمین به طور کامل تمیز شد باید زمین را روشن کرد تا فرصت مناسبی برای شکارچیانی مثل پرندگان ایجاد شود تا از لارو و شفیره تغذیه کنند.

بعد از برداشت کامل محصول، برای از بین بردن لاروها باید زمین را شخم زد و همچنین باید علف های هرز موجود در زمین را از بین برد. 

در صورت امکان می توان در لبه باغ توده کاه یا یونجه قرار داد تا کرم طوقه از آن تغذیه کند و کمتر در اطراف گیاهان باشند.

کرم طوقه خشکی را دوست ندارد. در صورت امکان می توان صبح ها به گیاهان آب داد تا وقتی که کرم ها شب از خاک بیرون آمدند خاک خشک شده باشد. 

سبوس و یا آرد ذرت را با حشره کش بیولوژیک بی تورین واریته باکتری kurstaki مخلوط می کنند و برای جذب کرم و کشتن آن ها، روی خاک پراکنده می کنند. سبوس و آرد ذرت با محیط زیست سازگار هستند و همچنین زمانی که با حشره کش مخلوط می شوند می توانند کرم ها را نیز بکشند.

در بهار کرم طوقه ظاهر می شود. مواد غذایی را نباید در اختیار طوقه ها قرار داد. مثلا می توان کاشت در زمین را با نشا کردن به تاخیر انداخت یا در صورت امکان کاشت را در اواخر بهار انجام داد تا طوقه ها غذایی برای مصرف نداشته باشند. 

در صورتی که تعداد بوته های گوجه فرنگی کم باشند می توان با قرار دادن فویل های آلمینیومی به صورت حلقه ای در اطراف گیاه از آسیب این حشره جلوگیری کرد. بهتر است ورقه را حدود 3 سانتی متر به درون خاک فرو کرد و حدود 8 سانتی متر از سطح خاک بالا باشد تا این کرم نتواند از آن بالا رود.

4- شته (Aphid)

شته ها بر روی ساقه ها و یا قسمت های جدیدی که در بوته گوجه فرنگی ایجاد شده اند دیده می شوند. اگر تعداد شته ها کم باشد مشکلی نیست و می توان آن ها را با دست هم از بین برد ولی در صورتی که تعداد شته ها زیاد باشند می توانند آسیب جدی به گیاه برسانند. 

کنترل شته:

قسمت هایی از گیاه که شته ها زیاد هستند باید از بوته جدا کرد. قسمت جدا شده را نباید روی زمین انداخت و باید آن را به یک نقطه دور از زمین کاشت منتقل کرد. برای از بین بردن شته ها می توان از حشرات مفید مانند کفشدوزک ها یا بالتوری استفاده کرد. این حشرات لارو شته ها را از بین می برند. در غیر این صورت می توان از صابون های حشره کش که از چربی های طبیعی  و روغن های گیاهی ساخته شده اند استفاده کرد. همچنین می توان از اسپری های طبیعی، که بسیاری از آن ها برای تولید ارگانیک ساخته شده اند استفاده کرد.

5 – سوسک های ککی(flea Beetles)

سوسک های ککی حشره های ویران گری هستند و به دلیل این که شبیه کک هستند و مثل کک جهش دارند به این اسم نامیده می شوند و از هر دو طرف به گیاه حمله می کنند. حشره های بالغ از شاخ و برگ گیاه تغذیه می کنند و آن ها را سوراخ سوراخ می کنند و در حالی که لاروها ریشه را می خورند. مگر در مواردی که سطوح بالا باشد، آسیب به حداقل می رسد و با استفاده از اقدامات پیشگیرانه کنترل می شود.

کنترل:

شخم زدن و از بین بردن علف های هرز و باقی مانده های گیاهان در زمین که حشره های بالغ در طول زمستان از آن ها تغذیه می کنند.

قرار دادن تله های زرد و چسبناک برای به دام انداختن حشره های بالغ و نظارت بر میزان سطح حشرات.

برای حمله مستقیم به حشرات می توان از نماتدهای مفید استفاده کرد. نماتدهای مفید در خاک از لارو و شفیره تغذیه می کنند.

در موارد آلودگی بالا و آسیب های جدی از حشره کش های گیاهی مانند pyrethrin استفاده می شود.

6 – Hornworms

این کرم مخرب بسیار بزرگ و حدود 8 سانتی متر یا بیشتر طول دارد که به نظر می رسد برای کنترل آن فقط باید گیاه آلوده را چید و از بین برد. این کرم به دلیل رنگ سبزی که دارد شرایط بسیار خوبی را برای استتار فراهم می کند و در مراحل پوره و لاروی کوچکتر می باشد و کمتر آشکار است. 

کنترل:

اگر تعداد کرم ها کم باشند با جدا کردن قسمت های آلوده گیاه مشکل حل می شود. می توان آب را روی گیاه اسپری کرد در این صورت کرم خود را نشان می دهد و با این کار می توان قسمت آلوده را جدا کرد. اگر تعداد آن ها زیاد باشند از اقدامات دیگری استفاده می شود. یکی از این اقدامات استفاده از حشره کش بیولوژیک بی تورین است و یا استفاده از باکتری باسیلوس ترنجنسیس یک راه عالی برای درمان است که می تواند مشکلاتی که دیگر حشرات به وجود آورده اند را نیز حل کند.

7 – نماتدها(Nematodes)

آلوده شدن بوته های گوجه فرنگی به نماتد یکی از مخوف ترین مشکلات گوجه فرنگی است. تا کنون 20 هزار گونه نماتد شناسایی شده است و میلیاردها نماتد میکروسکوپی در زمین های حاصلخیز وجود دارد. برخی از نماتدها می توانند در کنترل آفات دیگر موجود در مزرعه مانند پشه گیاه قارچی و سوسک ککی کمک کنند. اما زمانی که یک کشاورز از حمله نماتد به مزرعه شکایت می کند فقط به یک معنی است و آن هم نماتد مولد غده ریشه می باشد. این گونه خاص به محصولات مختلف حمله می کند و باعث ایجاد گال و برجستگی در گیاه می شود و باعث کاهش توانایی گیاه در جذب مواد غذایی و فتوسنتز می شود. این حشرات در مناطق گرم با زمستان های کوتاه شایع تر هستند. متاسفانه کنترل نماتد آسان نیست.

کنترل:

تناوب با محصولات مقاوم مثل فلفل، بادمجان، سیب زمینی. محصولات دیگر که کمتر آسیب پذیر هستند شامل بامیه و پنبه را می توان در جنوب کاشت و محصولات دیگر شامل چغندر، نخود فرنگی، کدو را می توان در هر نقطه کاشت. 

سترون کردن خاک: سترون کردن خاک به طور کامل یک گزینه برای زمین های کوچک است، اما ممکن است گاهی اوقات سمی و گران باشد. این کار به این معنی است که علاوه بر موجودات مزاحم تمام موجود مفید خاک نیز از بین می روند . بنابراین این مساله مهم است که بعد از انجام سترون سازی خاک، انفوزیون کمپوست تمیز به خاک انجام شود. همچنین اضافه کردن کرم خاکی و برخی از میکروارگانیسم ها به خاک، باعث بازیابی سلامت کامل خاک می شود. 

مهمترین ترکیبات نماتد کش عبارتند از:

کلروپیکرین (CL3CNo2). این ترکیب فوق العاده فرار است و همه چیز کش است.

آورمکتین (Avermectins) از باکتری استرپتومیسس آورمیتیلیس به دست می آید و به صورت آزمایشی در نماتدهای انگل گیاهان به کار می رود.

گردآورنده: شهریار رضائی، کارشناس ارشد بیماری شناسی گیاهی.