مقدمه
خیار یا بادرنگ گیاهی از خانوادهٔ کدو قلیایی، تیرهٔ کدوییان است. خیار ساقه ای بالارونده دارد که میوه‌ها از آن آویزان می‌شوند این ساقه نیز به عنوان گیاه خوراکی استفاده دارد. خیار به سه شکل یافت می‌شود، خیار مخصوص خیارشور، خیار بی دانه (گلخانه ای) و خیار بریدنی (یا خیار مجلسی). خیار در اصل بومی آسیای جنوبی است اما تقریباً در همهٔ قاره‌ها رشد می‌کند.
خصوصیات گیاه
ساقه‌های گیاه خیار حالت رونده دارد و دور هر تکیه گاهی می‌پیچد. همچنین خیار می‌تواند به صورت هیدروپونیک بدون ریشه در زمین رشد کند و اگر تکیه گاه نداشته باشد در سطح زمین پیچ بخورد. خیار برگ‌های بزرگی دارد و می‌تواند روی دیگر میوه‌ها سایه بیاندازد. خیار معمولاً استوانه شکل است و می‌تواند تا ۶۰ سانتیمتر در طول و ۱۰ سانتیمتر در قطر رشد کند.[نیازمند منبع] از دیدگاه گیاه‌شناسی، خیار یک سَته است به عبارت دیگر میوه ای است که بخش بیرونی آن سخت است و در درون هیج تقسیم‌بندی ندارد. اما مانند گوجه فرنگی وکدو، در آماده‌سازی و خوراک با آن مانند تره‌بار برخورد می‌شود. برپایهٔ جدول بالا ۹۵ درصد خیار آب است.
ارقام خیار
رقم‌های کمی از خیار بدون لقاح تخمک بوجود می‌آیند به این معنی که میوه‌ها بی دانه‌اند و برای ایجاد آنها گرده‌افشانی صورت نگرفته‌است. گرده افشانی برای این نوع خیار باعث کاهش کیفیت آن می‌شود. در آمریکا خیارها در گلخانه‌هایی تولید می‌شوند که زنبور نباشد در اروپا هم در فضای باز اما در مکان‌هایی پرورش داده می‌شوند که دسترسی زنبور به آن ممکن نباشد.
به هر حال رقم‌های کمی از خیار بی دانه‌اند بلکه بیشتر آنها دانه دارند و به گرده افشانی نیازمندند. سالانه هزاران زنبور عسل به باغ‌های خیار آورده می‌شوند تا گرده افشانی کنند البته دیگر گونه‌های زنبور مانند خرزنبوریان هم به گرده افشانی می‌پردازند. خیار گیاهی خودناسازگار است به عبارت دیگر برای گرده افشانی در آن حتماً باید یک گیاه دیگر وجود داشته باشد تا دانه‌ها تشکیل شوند.[۱] البته رقم‌های خودسازگار هم وجود دارد اما آنها با لیمو هم خانواده‌اند. از نشانه‌های گرده افشانی ضعیف داشتن میوه‌هایی با ظاهری نامتعارف (گاهی دوقلو) است یا افتادن شکوفه‌های گیاه است.
معمولاً نخست شکوفه‌های نر سپس شکوفه‌های ماده پدید می‌آیند و البته شمار آنها تقریباً با هم برابر است. اگر بخش زایشی گیاه تازه باشد شکوفه‌ها همه ماده می‌شوند.[۱]
تاریخچه
پژوهشگران معتقدند منشأ پیدایش گیاه خیار، کشور هند است که امروزه این کشور یکی از بزرگترین ذخایر ژنتیکی گیاه خیار را در اختیار دارد. بیش از سه هزار سال است که در منطقه غرب آسیا کشت خیار رایج بوده و به احتمال فراوان این سبزی توسط رومی‌ها به مردم کشورهای اروپایی معرفی شده‌است. طبق تحقیقات و مطالعات انجام شده در سطح جهان مشخص شده که منشأ خیار در کشور هند در کوهپایه‌های هیمالیا است و بیش از سه هزار سال در این منطقه کشت و پرورش می‌یابد. از هند به کشورهای یونان و روم باستان منتقل شده‌است و رومی‌های باستان علاقه زیادی به این سبزی داشته‌اند. سابقه کشت در فرانسه به قرن نهم میلادی و در انگلستان به قرن چهاردهم میلادی بازمی‌گردد، که توسط رومیان به این مناطق منتقل شده‌است. اسپانیایی‌ها هم را به مناطق حوزه قاره آفریقا انتقال داده‌اند. در کشور آمریکا نیز سابقه کشت به اواسط قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد. در کشور فرانسه تولید خیار به قرن نهم میلادی بازگشته و در انگلستان تکثیر آن در قرن ۱۴ پس از میلاد متداول شده‌است. تکثیر خیار در کشور آمریکا به اواخر قرن شانزدهم نسبت داده می‌شود.
با توجه به دست نوشته‌های پلینی، امپراتور روم «تیبریوس» در طول فصل تابستان و زمستان از خیار به عنوان یک میوه روی میز غذای خود استفاده می‌کرده‌است، به علت علاقه زیاد امپراتور روم به این سبزی، پرورش آن در تمامی فصول سال متداول و گلخانه مخصوصی بدین منظور تأسیس شده‌است. رومیان باستان از برگ‌های خیار برای درمان محل گزش عقرب، افزایش بینایی و برای دور کردن موش استفاده می‌کرده‌اند. در قرن شانزدهم میلادی کشاورزان آمریکایی با استفاده و تبادل اطلاعات با کشاورزان اسپانیایی، اقدام به تولید و تکثیر انواع گیاهان کشت شده در اروپا از جمله خیار کردند. در قرن ۱۷ میلادی علیه مصرف میوه‌ها و سبزیجات نپخته در کشور آمریکا جنبش‌هایی به راه افتاد و مردم معتقد بودند نباید از سبزیجات و میوه‌های نپخته مصرف کرد به همین علت از خیار برای تغذیه گاوها استفاده می‌شد که از همین زمان اصطلاح خیار گاوی در آمریکا متداول شد.
خیار را می‌توان هم درخانه و هم در هوای آزاد کشت کرد. در مناطق معتدل و معتدل سرد مانند تهران، اصفهان، کرج و شمیرانات یکی از مواقعی که می‌توان خیار را در هوای آزاد کشت نمود اواخر مردادماه می‌باشد. که تحت عنوان کشت پائیزه انجام می‌گیرد؛ بنابراین در بهار و تابستان درفضای آزاد ودر پائیز و زمستان در داخل آپارتمان و یا گلخانه و یا در زیر نایلون می‌توان به کشت خیار پرداخت.
نیاز های اکولوژیکی
خاک
برای رشد مناسب خیار خاک لومی حاصلخیز با زهکشی خوب توصیه می‌شود.
نور
تمام سبزی‌های تیره کدوئیان گیاه فصل گرم می‌باشند و برای حصول نتیجه مطلوب نیاز بالایی به نور خورشید دارند.
خیار را می‌توان هم درخانه و هم در هوای آزاد کشت کرد. در مناطق معتدل و معتدل سرد مانند تهران، اصفهان، کرج و شمیرانات یکی از مواقعی که می‌توان خیار را در هوای آزاد کشت نمود اواخر مردادماه می‌باشد که تحت عنوان کشت پائیزه انجام می‌گیرد؛ بنابراین در بهار و تابستان درفضای آزاد ودر پائیز و زمستان در داخل آپارتمان و یا گلخانه و یا در زیر نایلون می‌توان به کشت خیار پرداخت.
در صورتیکه زمان کشت درجه حرارت هوا کمتر از ۱۵ درجه سانتیگراد باشد بذر‌ها سبز نخواهند شد.
ولی در درجه حرارت ۲۰ درجه سانتیگراد پس از ۶ روز و در ۲۵ درچه سانتیگراد پس از ۴ روز و در حرارت ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد پس از ۳ روز جوانه‌ها از خاک خارج می‌شوند.
دما
خیار محصول فصل گرم است و در دمای ۳۰-۱۸ درجه سانتی گراد بهترین رشد خود را دارد.
آبیاری
هر ۷-۵ روز نیاز به آبیاری دارد و آبیاری آن باید به آرامی انجام شود.
کود
نیاز کودی خیار شامل ۸۰-۶۰ کیلوگرم ازت و به همین مقدار اسید فسفریک و ۱۲۰-۹۰ کیلوگرم در هکتار پتاس می‌باشد.
روش کاشت
برای کاشت خیار باید اول زمین را با کود‌های حیوانی و شیمیایی حاصلخیز کرده و سپس با ایجاد جوی پشته‌هایی اقدام به کاشت بذر خیار کرد.
بذر خیار را مستقیما در عمق ۲ تا ۳ سانتیمتری زمین می‌کارند و بهترین روش طریقه خطی می‌باشد.
فاصله بوته‌ها از یکدیگر ۵۰ تا۱۰۰ سانتیمتر مناسب است.
با گره زدن یک نخ به سر بوته ها، آنها را به بالا بکشید تا فضای کمتری را برای رشد اشغال کنند.
خیار را به دو روش می‌توان کشت کرد
۱- کاشت مستقیم: در این روش می‌توان بذر‌ها را قبلا در پارچه نم دار پنبه‌ای به مدت ۴۸ ساعت در دمای معمولی اطاق خیساند. سپس بذور را در محل مورد نظر کاشت و آنگاه با کمی شن شسته روی آن را پوشاند. بذور سالم باید در شرابط آب و هوای مناسب گلخانه ظرف ۲ تا ۳ روز برگ‌های لپه‌ای ظاهر نمایند. پس از دو سه برگی شدن بوته‌های خیار سایر نهال‌های کمکی با قیچی قطع می‌شوند. در کشت مستقیم ممکن است میزان سبز شدن بذر خیارها به دلایلی از جمله حشرات و آفات – سله بستن روی بذر و … کاهش یابد. همچنین قرار گرفتن ریشه جوانه‌های سبز شده روی کود‌های نپوسیده نیز منجر به از بین رفتن بوته خواهد شد. این مسائل باعث می‌شود که برای رعایت ۲ تا ۵/۲ بوته در هرمتر مربع تعداد بذر‌های واکاری که بین یک تا دو هفته بعد از کاشت اصلی صورت می‌گیرد افزایش یابد و ضمن ناهماهنگی با رشد بوته‌های اصلی هزینه بذر‌های مصرفی نیز افزایش یابد
۲- کشت غیر مستقیم :منظور از کشت غیر مستقیم همان کاشت نشاء می‌باشد؛ که برای کاشت از این طریق نشاء آن را باید در اواسط فصل بهار تهیه کنید.
گرد آورنده: شهریار رضائی، کارشناس گیاه پزشکی.
