مقدمه
در بین تمامی گیاهان زراعی، گندم بیشترین سطح زیر کشت را در جهان دارد. تقریبا یک ششم از کل زمینهای زراعی جهان زیر کشت گندم است. گندم با سطح کشت حدود 6 میلیون هکتار در کشور و 350000 هکتار در استان خراسان رضوی مهمترین محصول زراعی محسوب می شود. یکی از عواملی که بیشترین خسارت را به محصول گندم می زند و نقش قابل توجهی در کاهش عملکرد آن دارد علف های هرز است.
نحوه خسارت زایی علف های هرز
1- آب و مواد غذایی مورد نیاز گیاه زراعی را جذب می کند.
2- با افزایش تعداد برگ ها فضا را برای گیاه زراعی کاهش می دهد.
3-با گسترش ریشه خود و گاه با تولید مواد سمی به محصول خسارت می زند.
4-با تولید بذرهای فراوان سبب نامرغوبی محصول و یا ایجاد مسمومیت می شوند.
5-جایگاه زندگی برخی از آفات و بیماری ها بوده و خود عامل خسارت به محصول می گردند.
شناخت دقیق علف های هرز و آشنایی با دوره زندگی آنها به کشاورزان این امکان را می دهد تا با مدیریت علمی موجب افزایش محصول شوند. همچنین با استفاده موثر سموم و خودداری از مصرف بی رویه آن ها از بروز مقاومت در علف های هرز جلوگیری نمایند.
مهار علف های هرز گندم
هدف از مهار علف های هرز ریشه کنی کامل آنها نیست، بلکه مهار در حد مطلوب است. برای این منظور روشهای مختلفی وجود دارد. استفاده از آن روش به چند عامل بستگی دارد از جمله :
*گونه ی علف های هرز
*شرایط آب هوایی منطقه
*نوع خاک
*کشت های متداول در منطقه
*امکانات قابل دسترس و شرایط اجتماعی اقتصادی
روش های مهار علف های هرز
1- پیشگیری
یکی از اصول اولیه ی کشاورزی صحیح و ارزان ترین راه جلوگیری از خسارت علف های هرز می باشد. پیشگیری شامل اقداماتی است که از آلوده شدن و یا شدت گرفتن آلودگی یک منطقه جلوگیری می کند.
مهمترین اقدامات
-بوجاری و پاکسازی بذرهای مصرفی از علف های هرز
-جلوگیری از چرای دام هایی که قبلا در مزارع آلوده به علف های هرز تغذیه کرده اند و خودداری از مصرف کودهای حیوانی یا خاک های آلوده به بذرها و باقیمانده علف های هرز.
-جلوگیری از به بذر نشستن علف های هرز حاشیه مزارع و جوی آبیاری.
-جلوگیری از ورود بذرهای علف های هرز به مزارع با استفاده از آب و ادوات کشاورزی.
-بازدید از مزارع و از بین بردن لکه های آلودگی علف های هرز.
-ضد عفونی بذرها و مبارزه با آفات خاکزی و بذر زاد که موجب تولید گیاه قوی تر شده و رقابت آن را با علف های هرز افزایش می دهد.
2-روش های زراعی و مکانیکی
-تناوب زراعی: تناوب زراعی یعنی اینکه در یک برنامه منظم هر سال بخشی از مزرعه را به محصول معینی اختصاص دهیم. این کار می تواند استقرار علف های هرز را در مزرعه کاهش داده و مهار آن ها را آسانتر کند.
-رعایت اصول فنی کاشت: کاشت به موقع، تهیه بستر مناسب، رعایت عمق کاشت، تقویت و حاصل خیزی خاک و مهار آفات و بیماری ها، مواردی است که محصول را در رقابت با علف های هرز موفق می کند. رعایت تراکم کاشت بوته ها یکی از اقداماتی است که سبب می شود بوته های محصول زودتر فضا را پر کرده و با ایجاد سایه از رشد علف های هرز جلوگیری نماید.
-وجین: کندن علف های هرز با دست یا ابزارهای ابتدایی کشاورزی در مزارع کوچک و یا در مورد محصولاتی که روش های دیگر مهار علف های هرز در آنها امکان ندارد اقدام مناسبی است.
-شخم: علاوه بر آماده سازی خاک به مهار علف های هرز کمک می کند.
1-شخم سطحی در زمان آیش: در ابتدای فصل بهار هنگامی که علف های هرز در مراحل اولیه رویش هستند یک یا دو بار اقدام به استفاده از پنجه غازی یا دیسک سطحی شود.
2-شخم پس از آبیاری: چنانچه پس از تهیه بستر و پیش از کاشت محصول مزرعه را آبیاری نماییم علف های هرز سبز شده و با یک شخم سطحی با پنجه غازی یا دیسک علف های هرز به زیر خاک رفته و در دوره ی رشد رویشی گندم از تراکم بسیار کمتری برخوردار خواهند شد این رشو در مهار علف های هرز چاودار بسیار موثر است.
-استفاده از رقم مناسب: چنانچه رقمی کشت شود که با شرایط آب هوایی و خاک سازگار نباشد در رقابت با علف های هرز که بومی منطقه هستند موفق نبوده و مغلوب خواهد شد.
-دقت در زمان مصرف کود های شیمیایی: به خصوص لازم است کود سرک پس از دفع علف های هرز داده شود.
3-مبارزه شیمیایی
آخرین روش مبارزه بوده و در صوتی موفقیت آمیز خواهد بود که با استفاده از علفکش مناسب در زمان و با ادوات مناسب انجام شود. همچنین باید شرایط اقلیمی هم مورد توجه قرارا گیرد.
آسیب زدن به سلامت انسانها، آلودگی محیط زیست و آبهای زیرزمینی،تغییر فلور علف های هرز و ایجاد مقاومت در علف های هرز، مسائل و مشکلاتی هستند که استفاده از علف کش ها به وجود می آورند.
اما به دلیل افزایش جمعیت و نیاز به تامین غذا در شرایط فعلی مصرف علفکش ها اجتناب ناپذیر است، به نحوی که در کشورهای پیشرفته 60 تا 85 درصد آفت کشهای مصرفی را علف کش ها تشکیل می دهند.
نکات فنی کاربرد علف کش ها در مزارع گندم
یک علفکش انتخابی بدون آسیب به گیاه زراعی سبب از بین بردن علف هرز می شود، مشروط به رعایت زمان و میزان مصرف علفکش و شیوه کاربرد آن ها و رعایت توصیه های کارشناسان.
هر گیاه زراعی در مرحله ی مشخصی از دوره ی زندگی به علف کش متحمل بوده و از سوی دیگر علف هرز در دوره خاصی از رویش به علف کش حساس می باشد. شناخت این زمان ها به کشاورزان کمک می کند که با علف های هرز به موقع و اصولی مبارزه کنند و سبب افزایش عملکرد محصول شوند.
-شناخت علف هرز و نوع علفکش
-انتخاب علفکش با توجه به طیف علف های هرز موجود در مزرعه
-انتخاب روش صحیح سمپاشی
-رعایت زمان مناسب مبارزه
همراه با در نظر گرفتن توصیه های کارشناسان از اصول مبارزه شیمیایی علف های هرز می باشد.
علفکش ها را می توان بر اساس شکل و طیف کنترل علف های هرز به سه گروه تقسیم کرد:
1- پهن برگ کش
2-کشیده برگ کش
3-دو منظوره
نکات مهم در کابرد علف کش ها
1- درصورت فراهم بودن شرایط جوی بهتر است در اولین فرصت از علف کش استفاده نمود چرا که با رشد علف هرز از کارآیی علف کش کاسته می شود.
2-در شرایطی که گیاه زراعی دچار تنش خشکی و سرما و کمبود مواد غذایی می باشد از به کاربردن علف کش ها نتیجه ی خوبی بدست نخواهد آمد.
3-آمیختن علف کش ها برای گسترش دامنه ی تاثیر باید بر اساس توصیه های کارشناسان باشد.
4-در مورد انتخاب نوع سمپاش، نوع نازل و میزان آب مصرفی و در مجموع کالیبراسیون سمپاش باید دقت لازم را به عمل آورده و از توصیه کارشناسان استفاده کرد. چرا که در صورت رعایت نکردن مورد ذکر شده از کارآیی علف کش کاسته می شود و گاه بی تاثیر شدن سموم علف کش را در پی خواهد داشت.
5-به کار گیری علفکش ها خصوصا علفکش های هورمونی بعد از مرحله ساقه دهی سبب بروز خسارت به گندم می شود.
به منظور آشنایی بیشتر کشاورزان گرامی به علف های هرز غالب استان و علف کش های رایج اشاره می شود.
علف های هرز باریک برگ در مراحل اولیه با مقایسه محل ساقه آغوشی برگ و وجود یا عدم وجود گوشواره و بلندی زبانک قابل شناسایی می باشند.
علف های هرز باریک برگ مزارع گندم
1- یولاف Avena spp
تیره: گندمیان
دوره زندگی: یکساله
دوره گل دهی : تابستان
مهارشیمیایی در مزرعه گندم: استفاده از سموم تاپیک، توتال، شوالیه.
2-چچم Lolioms spp
تیره: گندمیان
دوره زندگی: یکساله
دوره گلدهی: اوایل تابستان
مهارشیمیایی در مزرعه گندم: استفاده از سموم تاپیک، توتال، شوالیه.
آرد حاصل از بذر چچم موجب سر درد و تهوع و مسمومیت می شود.
3-جوموشی Hordeum mirnum
تیره: گندمیان
دوره زندگی: یکساله
مهارشیمیایی در مزرعه گندم: اکثر سموم علفکش بر روی این علف هرز کارایی ندارند. با این وجود علف کش های آپیروس و توتال قادر به مهار نسبی این علف هرز هستند.
4- علف خونی Phalaris spp
تیره: گندمیان
دوره زندگی: یکساله
مهارشیمیایی در مزرعه گندم: استفاده از سموم تاپیک، توتال، شوالیه.
5-بروموس Bromus spp
تیره: گندمیان
دوره زندگی: یکساله
مهارشیمیایی در مزرعه گندم: استفاده از سموم آپیروس، توتال.
6-دم روباهی – ارزن وحشی Sataria spp
تیره: گندمیان
دوره زندگی: یکساله
مهارشیمیایی در مزرعه گندم: استفاده از سموم تاپیک،آکسیال.
سموم علفکش مناسب برای علف های هرز باریک برگ مزراع گندم به همراه مقدار مصرف
منابع:
رستگار، محمدعلی،1375، علف های هرز و روش های کنترل آنها،مرکز نشر جهاد دانشگاهی.
رضایی نژاد،علی،1379،اطلس رنگی کامل از 151 گونه علف های هرز مزارع چغندرقند،سازمان فرهنگی سیاحتی کوثر.
گردآورنده: شهریار رضائی، کارشناس ارشد بیماری شناسی گیاهی.
