آفات و بیماری های گندم

آفات و بیماری های گندم

زنگهای گندم (شامل: زنگ نواری و زنگ برگ و زنگ ساقه) از جمله بیماری های مهم این محصول می باشند که در کشور ما زنگ زرد در درجه اول اهمیت و زنگ قهوه ای در مرتبه دوم قرار دارد و زنگ سیاه از اهمیت کمتری برخوردار است، بنابراین به فراخور اهمیت ذیلا به این سه بیماری پرداخته شده است.

زنگ زرد (زنگ نواری یا Yellow rust or Strip rust)

عامل بیماری

یکی از بیماری های گندم، زنگ زرد میباشد که عامل آن قارچ Puccinia striiformis میباشد.

اپیدمیولوژی بیماری

در صورتیکه دمای هوا بین 10 تا 15 درجه سانتیگراد بوده و رطوبت کافی نیز وجود داشته باشد، آلودگی بسرعت گسترش می یابد. زنگ زرد در مقایسه با زنگهای قهوه ای و سیاه به دمای پایینتری نیاز دارد. جوشهای زرد و نارنجی رنگ حاصل از فعالیت قارچ بصورت نوارهای باریکی بروی برگ و غلاف و گلوم مشاهده میشود.

زنگ برگ (زنگ قهوه ای یا Leaf rust or Brown rust)

عامل بیماری

یکی دیگر از بیماریهای گندم، زنگ قهوه ای است که عامل آن قارچ Puccinia recondite میباشد.

اپیدمیولوژی بیماری

این بیماری معمولا در گندم های دیرکاشت، اهمیت بیشتری خواهد داشت. در صورت وجود رطوبت کافی و دمای 15 تا 22 درجه سانتیگراد سریعا گسترش می یابد. بنابراین جوشهای گرد تا بیضوی برنگ نارنجی تا قهوه ای بروی برگ و غلاف ظاهر میشوند.

زنگ ساقه (زنگ سیاه یا Black rust or Stem rust)

عامل بیماری

زنگ ساقه یا همان زنگ سیاه، یکی دیگر از بیماریهای گندم است که عامل آن قارچ Puccinia graminis میباشد.

اپیدمیولوژی بیماری

در مقایسه با زنگ زرد و قهوه ای به دمای بالاتری حهت ایجاد آلودگی و گسترش آن، نیاز دارد. بهترین دمای فعالیت نزدیک به 26 درجه سانتیگراد است و جوشهای گرد تا بیضوی که در شدت آلودگی بصورت نوار میشوند بروی ساقه و برگ ایجاد میشود.

موثرترین روشها جهت کنترل بیماری زنگ، شامل: استفاده از ارقام مقاوم و استفاده از مقدار بذر کمتر در هر هکتار و استفاده از کود پتاسیم و سیلیسیم و سمپاشی با سموم تیلت و فولیکور و آلتو میباشد.

سیاهک گندم

بیشتر از دو قرن است که سیاهکهای غلات شناخته شده اند و مورد مطالعه قرار گرفته اند. علیرغم اینکه این بیماریها در سراسر دنیا رخ داده و خسارات کمی و کیفی قابل توجهی را ایجاد می کردند اما بعلت استفاده از ارقام مقاوم و روشهای کنترل شیمیایی و زراعی، خسارت حاصل از آنان در مقایسه با نیم قرن گذشته، بطور قابل ملاحظه ای کاهش یافته است. سیاهکها (سیاهک پنهان معمولی و سیاهک پنهان پاکوتاه و سیاهک آشکار و سیاهک برگی) توسط شش قارچ ایجاد می شوند که ذیلا به هر کدام پرداخته شده است:

سیاهک پنهان معمولی یا Common bunt or Covered bunt 

عامل بیماری

یکی از بیماریهای گندم، سیاهک پنهان معمولی است که عامل آن قارچ Tilletia leavis و Tilletia caries است.

اپیدمیولوژی بیماری

مشخص ترین علامت آن؛ سنبله های آلوده به رنگ سبز متمایل به آبی درامده و در صورتی که دانه ها فشرده شوند بوی ناخوشایندی از آنان به مشام می رسد و بوته های آلوده کوتاهتر از بوته های سالم هستند.

سیاهک پنهان پاکوتاه یا Dwarf bunt or Stunt smut 

عامل بیماری

این بیماری توسط قارچ Tilletia controversa ایجاد میشود.

اپیدمیولوژی بیماری

دمای مناسب برای فعال شدن این قارچ، 3 تا 8 درجه سانتیگراد میباشد. در بیماری مذکور، تعداد پنجه ها بطور بیش از حد نرمال، افزایش می یابد و گیاهچه های آلوده معمولا کوتاهتر هستند. در خوشه های آلوده، دانه ها کروی شده و در صورت شکستن، بوی نامطبوعی می دهند.  

سیاهک آشکار یا Loose Smut

عامل بیماری

سیاهک آشکار توسط قارچ Ustiligo tritici ایجاد میشود.

اپیدمیولوژی بیماری

در این بیماری، تمامی خوشه به غیر از محور آن، توسط اسپورهای سیاهرنگ قارچ فراگرفته شده که توسط باد و باران پراکنده میشود و تنها محور خوشه باقی می مانند.

کود فسفیت پتاسیم 100

♦ترکیبی معادل از فسفیت و 30/7 درصد پتاسیم

♦ضدباکتری و قارچکش

♦افزایش دهنده ایمنی سلول های گیاهی

♦حرکت در آوندها و فعال کننده متابولیسم گیاهی

♦کنترل و پیشگیری طیف وسیعی از بیماری های گیاهی

♦استفاده به صورت آبیاری برای جلوگیری از آسیب عوامل بیماری ریشه ای

♦درمان پوسیدگی طوقه گندم و انواعی از گیاهان و درختان

♦استفاده در مراحل پایانی رشد به منظور افزایش مقدار برداشت

فسفیت پتاسیم 100 (برای خرید این محصول روی آن کلیک کنید.)

سیاهک ناقص یا جزئی یا Karnal bunt or Partial bunt 

عامل بیماری

عامل این بیماری قارچ Neovossia indica میباشد.

اپیدمیولوژی بیماری

 این بیماری از نظر کیفی دانه را تحت تاثیر قرار می دهد اما کاهش عملکرد ناشی از آن، اندک است. پس از برداشت با کمی بررسی دانه های الوده قابل تشخیص هستند. دانه های آلوده غالبا قابلیت جوانه زنی خود را حفظ کرده و قادرند گیاهان سالمی را تولید کنند.

سیاهک برگی یا Flage smut 

عامل بیماری

عامل بیماری قارچ Urocystis agropyri است.

اپیدمیولوژی بیماری

در این بیماری آلودگی گیاه قبل از خروج گیاهچه از خاک رخ می دهد. توده های سیاهرنگ اسپورها بصورت نوارهای باریک در زیر اپیدرم برگ و غلاف برگ و گاهی روی ساقه تولید میشوند. در گیاهان آلوده، پنجه زنی افزایش یافته و پیچ خوردگی برگها همانند تسمه میشوند. گندم نان از میزبانان اصلی این بیماری است.

بهترین روش کنترل انواع سیاهکها

استفاده از ارقام مقاوم و تناوب و شخم عمیق و از بین بردن علفهای هرز و سمپاشی با التو و تیلت و فولیکور و ضدعفونی بذر با ویتاواکس تیرام و آلتو و فولیکور است.

سفیدک سطحی یا سفیدک پودری یا سفیدک حقیقی یا Powdery mildew 

عامل بیماری

یکی دیگر از بیماریهای گندم، سفیدک سطحی یا سفیدک پودری است که عامل آن قارچ Blumeria graminis است.

اپیدمیولوژی بیماری

این قارچ قادر است همه بخشهای هوایی گیاه را آلوده سازد. معمولا کلنیهای سفید یا خاکستری روشن آن بروی سطح فوقانی برگهای پایینی مشاهده میشوند. علامت آن وجود لایه سفید پنبه ای شکل بروی برگها است و میزان کاهش عملکرد به شدت آلودگی بستگی دارد. در شرایط حاد، پنجه های جوانتر ممکن است قادر به تولید خوشه نباشند یا تعداد خوشه تولید شده و وزن و اندازه و تعداد دانه کاهش می یابد.

بیماری سپتوریایی ساقه و خوشه و برگ

عامل بیماری

این بیماری توسط قارچ Septoria tritici و S.nodorum و S.avaneae ایجاد میشود.

اپیدمیولوژی بیماری

این بیماریها تماما بخشهای هوایی گیاه را آلوده میسازند. علایم آلودگی های اولیه لکه های کلروتیک تخم مرغی تا دراز و کشیده ای هستند که چنانچه توسعه یابند مراکز آنان کمرنگ و کاهی رنگ شده نکروتیک می گردد. زخمهای حاصل از Septoria tritici خطی و زخم های حاصل از S.nodorum و S.avaneae عدسی شکل است. در دمای 10 تا 15 درجه سانتیگراد و رطوبت بالا و هوای ابری ، علایم بروی برگهای بالاتر و خوشه نیز ظاهر می گردد.

کود بیو 20 گلد امکس

♦کمک به تقویت سیستم ایمنی گیاه

♦افزایش میزان رشد رویشی گندم به میزان بسیار زیاد

♦دارای تمامی عناصر ریز مغذی و اسید هیومیک

♦حاوی 28 درصد جلبک دریایی و انواع اسیدهای آمینه و هورمون های رشدی

♦ترکیبی متعادل از سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم

بیو 20 گلد امکس (برای خرید این محصول روی آن کلیک کنید.)

بلایت فوزاریومی خوشه

عامل بیماری

عامل این بیماری، قارچ Fusarium graminearum است.

اپیدمیولوژی بیماری

در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب، اسپورهای این قارچ جوانه زده و گل و گلوم و دیگر بخشهای سنبلچه را آلوده می کند. در صورت وجود رطوبت مداوم و دمای بین 25 تا 30 درجه سانتیگراد ظاهر و گسترش می یابد. این امر باعث می شود سنبلچه ها رنگ صورتی بخود بگیرند. آلودگیهای شدید عملکرد را تا بیش از 50 درصد کاهش داده و کیفیت دانه را شدیدا پایین میآورد و دانه ها خشک و چروکیده می شوند.

روشهای کنترل بیماری سفیدک پودری و سپتوریوز و بلایت فوزاریومی گندم

باید از ارقام مقاوم و بذور بوجاری شده، استفاده کرد و انجام تناوب و علفهای هرز و بقایای گیاهی گندم سالهای قبل را از بین برد  و ضدعفونی بذور با سموم سیستمیک کربوکسین تیرام 2 در هزار و سمپاشی با تیلت و آلتوکمبی و فولیکور موثر هست.

بیماری پاخوره گندم یا TakeAll 

عامل بیماری

عامل این بیماری قارچ Gaumanomyces graminis است.

اپیدمیولوژی بیماری

در این بیماری، آلودگی ریشه ها در پاییز رخ داده  و در اوایل بهار به طوقه و قسمتهای پایینی ساقه سرایت می کند. تعداد پنجه ها کاهش می یابد. رشد گیاه کم میشود و خوشه های حاصله، عقیم و سفیدرنگ خواهند بود. گیاهان آلوده براحتی از خاک خارج می شوند و برگهای پایینی ممکن است رنگی سیاه و براق بخود بگیرند. برای کنترل این بیماری، سمپاشی و ضدعفونی بذر موثر نیست.

موثرترین روشهای کنترل این بیماری

در مدیریت آفات و بیماری های گندم اجرای تناوب زراعی و عدم کشت گندم و جو برای 5 سال و از بین بردن بقایای گیاهی و شخم عمیق بلافاصله پس از برداشت و خودداری از مصرف بیش از حد بذر در واحد سطح، میباشد.

بیماری های ویروسی گندم

مهمترین بیماری ویروسی گندم، ویروس موزائیک رگه ای گندم است. همچنین ممکن است لوله ای شدن برگها و بدام افتادن خوشه و برگهای جوان در برگ قبلی که از علایم کنه زدگی میباشد نیز مشاهده میشود. در مدیریت آفات و بیماری های گندم بیماری ویروسی دیگر، بیماری ویروسی کوتولگی زرد جو است و مهمترین علایم آن عبارت از کوتاه شدن میانگره ها و کم شدن تعداد میانگره ها و برنزی شدن برگ و کم شدن تعداد پنجه ها و سفید شدن خوشه ها میشود. بهترین روشهای کنترل این بیماری شامل: استفاده از ارقام مقاوم و سمپاشی علیه شته های ناقل و از بین بردن علفهای هرز و استفاده از ارقام مقاوم توصیه میشود.

کود بیو سکانشیال 2 امکس

♦کمک به سیستم ایمنی گیاه

♦افزایش ضخامت دیواره سلول های گیاهی

♦دارای درصد بالایی از کلسیم و ریزمغذی ها

♦افزایش تناژ و وزن هزاردانه در غلات به خصوص گندم

♦افزایش مقامت گیاه در برابر سرمازدگی

♦ترکیبی متعادل متشکل از 10%نیتروژن، 20%فسفر و 40% پتاسیم

♦حاوی 28% جلبک دریایی برای رفع کمبودها و رشد زیاد رویشی

کود بیو سکانشیال 2 امکس (برای خرید این محصول روی آن کلیک کنید.)

نماتد گالزای گندم Seed Gall Nematode

عامل بیماری

یکی دیگر از بیماریهای گندم، نماتد گالزای دانه میباشد که عامل آن نماتد Anguina tritici میباشد.

اپیدمیولوژی بیماری

هنگامی که دانه های حاوی گال نماتد، همراه با بذور سالم کاشته میشوند، در صورت وجود شرایط مساعد از جمله رطوبت و حرارت، گالها نرم شده و لارو از آن خارج میشود و خود را به نقطه رویشی انتهایی طوقه رسانده و از آنجا به گلچه های اولیه، نفوذ می نمایند. گالهای حاصله همراه با رسیدن دانه، سفت و قهوه ای شده و پیچیدگی ساقه و برگ و خوشه ها و تورم برگها و کوتولگی ساقه و تشکیل گال حاوی نماتد در داخل خوشه است.

جهت کنترل این بیماری در مدیریت آفات و بیماری های گندم میبایست از بذور بوجاری شده و بدون گال و تناوب دوساله با سیب زمینی و آفتابگردان و پنبه و سویا و حذف علفهای هرز و انهدام گالهای حاوی نماتد، استفاده میشود.

نماتدهای مولد زخم ریشه Root Lesion Nematode 

عامل بیماری

عامل ایجاد این بیماری نماتدهای Pratylenchus penetrans, P.neglectus, P.crenatus, P.thornei هستند.

مهمترین علایم 

زردی و کم رشدی بصورت لکه ای در مزرعه و روی ریشه گندم، زخمهایی ایجاد میشود که شبیه لکه های آب سوخته است که بعدها برنگ قهوه ای تیره تبدیل میشوند.

نماتد سیستی غلات Cyst Nematode 

عامل بیماری

عامل این بیماری نماتد Heterodera latipons, H.avenae, H.filipejevi میباشد.

اپیدمیولوژی بیماری

بوته های آلوده به این نماتد، کم رشد و ضعیف و قسمت های آلوده در زمین بصورت لکه های سبز کمرنگ و دارای رشد غیرهمگن و ریشه گیاهان آلوده دارای انشعابات فرعی فراوانی بوده اند و ماده های سفید که بعدا تبدیل به سیست های قهوه ای میشوند، در روی ریشه ها قابل ملاحظه است.

 کنترل نماتدها

در مدیریت آفات و بیماری های گندم ، آیش و تناوب با غیر غلات و حذف بقایای گیاهی و حذف علفهای هرز و از نماتدکش های همراه آب آبیاری باید استفاده کرد.

سن گندم

نام علمی آفت ایجاد کننده خسارت،  Eurygaster integriceps است.

زیست شناسی آفت

از مهمترین آفات غلات و بویژه گندم بخصوص در مناطق سردسیر و کوهپایه ای، سن گندم میباشد. آفت بعلت تغذیه از خوشه ها، خوشه ها سفید میشود و دانه ها پوک میشود. در صورت تغذیه آفت از جوانه انتهایی، خوشه ای تشکیل میشود. حشره کامل در دامنه کوهها و زیر بوته های گون و درمنه، زمستانگذرانی می کند. هنگامی که دمای دامنه به 12 درجه سانتیگراد میرسد، حشرات بالغ به سمت دشت ریزش و از شیره گیاهی بوته ها، تغذیه می کنند. دانه ها لاغر و پوک و چروکیده میشود و حلقه کرم رنگی بروی دانه دیده میشود. بهترین روش کنترل این آفت، سمپاشی علیه حشره بالغ و پوره ها با سموم دیازینون و مالاتیون است.

پروانه برگخوار یا Leaf Minor 

نام علمی آفت، Syringopais temperetella میباشد.

زیست شناسی آفت

 لاروهای این آفت، از برگهای گندم تغذیه می کند. لاروهای این آفت از نوک برگها وارد شده  و در بین دو لایه اپیدرم از پارانشیم برگ، تغذیه و فضولات خود را در داخل حفره هایی که ایجاد کرده است میریزد. اولین علایم خسارت ایجاد یک نوار طولی روشن به موازات رگبرگهای طولی برگ است.

کنترل این آفت

تناوب زراعی و شخم عمیق 25 سانتیمتری و کوددهی و آبیاری مناسب و سمپاشی با دیازینون و مالاتیون به نسبت یک لیتر در هکتار، توصیه میشود.

سوسک سیاه گندم

نام علمی آفات، Zabrus tenebrioides میباشد.  

زیست شناسی آفت

لاروهای این آفت از برگهای تازه سبز، تغذیه کرده و حشرات کامل از خوشه ها تغذیه می کنند. خسارت این آفت مربوط به مرحله لاروی آن است که لاروها تمام پارانشیم برگ را می جوند و رگبرگهای بزرگ را باقی میگذارند.

کنترل این آفت

استفاده از تناوب زراعی و شخم عمیق و سوزاندن کاه و کلش و استفاده از سموم میباشد.

شته روسی گندم

نام علمی شته روسی گندم، ِDiouraphis noxia است.

زیست شناسی آفت

از دیگر آفات گندم، شته های گندم از جمله شته روسی گندم میباشد. در اثر حمله این آفات، بوته های آلوده کوتاه مانده و برگ انتهایی حول محور طولی، لوله میشود و نوارهای طولی سفیدرنگ در وسط و حاشیه برگ دیده میشود و باعث ریزش دانه ها و بدشکلی ریشکها میشود. چنانچه برگهای لوله ای شده، باز شود، درون آنها پر از پوره ها و جلد پوست اندازی شده شته ها است.

 کنترل این آفت

حذف علفهای هرز و آبیاری صحیح و کوددهی بموقع و سمپاشی در مراحل اولیه ظهور سنبله ها موثر است.

علفهای هرز در مزارع گندم Wheat weed 

در مدیریت آفات و بیماری های گندم شناخت تیره و پهن برگ یا باریک برگ بودن علف های هزر مزرعه بسیار مهم می باشد. مهمترین و معمولترین علفهای هرز پهن برگ در مزارع گندم شامل: بی تی راخ، پنیرک، هفت بند ریز، سلمه تره، خردل  وحشی، کیسه کشیش، گلرنگ وحشی، خاکشیر معمولی، گل گندم، ماشک، شلمی، شاه تره، پیچک صحرایی، شقایق، فرفیون، ازمک، بابونه، تلخه و مهمترین علفهای هرز باریک برگ عبارت از: یولاف، جو دوسر، چچم، فالاریس، خونی میباشند.

نحوه خسارت آفت

علفهای هرز با رقابت با بوته گندم، باعث کاهش رشد گندم و با ایجاد سایه، مانع رسیدن نور به گندم و کاهش میزان فتوسنتز گندم میشود. همچنین سبب ناتوانی گندم در جذب آب و مواد غذایی شده و نهایتا باعث کاهش عملکرد میشود.

روشهای کنترل علفهای هرز در مدیریت آفات و بیماری های گندم

♦تناوب و آیش

♦شخم عمیق طی 3 تا 4 سال پی در پی

♦آبیاری قبل از شخم

♦انتخاب بذر سالم و بوجاری شده

♦ارقام مقاوم

♦رعایت تراکم و فاصله بذر در هر هکتار (در گندم آبی برابر 220 کیلو و گندم دیم 150 کیلوگرم در هکتار)

♦زمان مناسب مصرف کود سرک، پس از دفع علف هرز

♦3 تا 5 روز بعد از سمپاشی باید اقدام به آبیاری و کود سرک

♦سمپاشی با علفکشها

♦عدم استفاده از کود های حیوانی آلوده به بذر علفهای هرز

رایجترین علفکشهای گندم عبارت از: آپیروس و آتلانتیس و آکسیال و برومایسید و تاپیک و گرانستار و تراکسوس و توفوردی و دیالن سوپر هستند.

گردآوری و تنظیم توسط *گروه کارشناسان گیاه پزشکی کشاورزنت*