بیماری تریستزا مرکبات
تریستزا به عنوان یکی از مخرب ترین بیماری های ویروسی مرکبات در بسیاری از کشورهای مرکبات خیز جهان باعث خسارات فراوان به این محصول گردیده است.
اولین اپیدمی بزرگ تریستزا در آرژانتین و برزیل اتفاق افتاد. این بیماری همراه با نهال های پیوندی نارنگی انشوی زودرس از ژاپن وارد ایران گردید (باغ مهدشت ساری) و پس از گذشت 30 سال انتشار آن به وسیله شته سبز جالیز در شرق مازندران گزارش ده است.
علائم
رایج ترین علائم بیماری شامل توقف رشد، ضعف، زردی، گلدهی بی موقع، زوال تدریجی یا سریع درختان آلوده روی پایه نارنج و سایر پایه های حساس است. این حالت در اثر تخریب آوندها و اختلال در رسیدن مواد غذایی به ریشه ایجاد می گردد.
با آغاز آلودگی ریشه های کوچکتر به تدریج پوسیده و قدرت جذب آب و مواد غذایی در درخت کاهش میابد و در اثر انسداد آوندهای آبکش تجمع شیره پرورده در بخش بالایی گیاه افزایش یافته و باعث تولید بیش از حد گل و میوه می گردد. گاهی نشانه های دیگر نظیر نوارهای زرد یا قهوه ای در محل پیوند و یا فرورفتگی ریز زیر پوست نارنج تحت عنوان علائم لانه زنبوری و یا ساقه آبله ای معکوس را میتوان با برداشتن نواری از پوست درخت در محل پیوند درختان آلوده مشاهده نمود.
تریستزا مرکبات
چگونگی اپیدمی ویروس
در شرایطی ویروس به حالت اپیدمی در می اید که:
1-نزاد ویروس حالت تهاجمی داشته باشد.
2-ناقل در منطقه موجود و دارای انتقال موثر باشد.
3-ترکیب پایه و پیوندک (پایه نارنج و لیموترش حساس است).
کنترل:
1-رعایت مسایل قرنطینه ای
2-تهیه پیوندک از درختان سالم و عاری از ویروس و نظارت بر مراکز تولید نهال
3-ریشه کنی درختان آلوده در شروع آلودگی
4-استفاده از ترکیب پایه و پیوندک مناسب و متحمل به بیماری
بیماری اگزوکورتیس مرکبات
یکی از بیماری های مهم ویروئیدی مرکبات در شمال ایران است. ارقام مرکبات پیوند شده روی پایه پونسیروس یا هیبریدهای آن مانند سیترنج حساس به بیماری می باشند. عامل بیماری، ویروئید اگزوکورتیس مرکبات است. این ویروئید از طریق پیوندک آلوده و به صورت مکانیکی یا ابزار باغبانی قابل انتقال می باشد.
علائم بیماری
در درخت های بیمار توقف رشد و شیارهای طولی و پوسته پوسته شدن نواری پوست تنه در قسمت پایه دیده می شود. این علائم 3-8 سال پس از پیوند ارقام آلوده مرکبات روی پایه های حساس به ویزه پونسیروس و تعدادی از دورگ های آن مانند سیترنج ها ایجاد می گردد.
برخی دیگر از ارقام نظیر لیمو شیرین، لمون و بالنگ نیز به این بیماری حساس هستند ولی شدت علائم تنه در آنها خفیف تر است. اگر ارقام آلوده به بیماری روی پایه های متحمل پیوند شوند، ممکن است حالت پا کوتاهی و کاهش رشد درخت مشاهده گردد. در هر صورت عامل بیماری در چنین ارقامی قادر به تکثیر بوده و میتواند به عنوان منابع آلودگی عمل نماید.
کنترل
استفاده از پیوندکی سالم، عدم استفاده از میزبان های حساس و ضدعفونی ادوات باغبانی با هیپوکلرید سیدم.
جاروی جادوگر مرکبات
عامل بیماری Candidatus phytoplasma aurantifolia
این بیماری اولین بار در اواخر دهه 1970 میلادی در کشور عمان مشاهده شد. در حال حاضر در استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان به شدت درختان لیموترش را مورد حمله قرار داده است.
جاروی جادوگر
علائم بیماری
در گیاه آلوده فاصله میان گره ها کم شده و تعداد زیادی سر شاخه های ضعیف، متراکم و غیر طبیعی با برگ های ریز و رنگ پریده تولید می شود که حالت جارویی به سرشاخه های آلوده می دهد. در شاخه های جارویی گل و میوه تشکیل نمی شود. با پیشرفت بیماری شاخه ها خشک شده و در نهایت منجر به مرگ درخت می شود. این بیماری توسط پیوندک آلوده و زنجرک منتقل می شود.
کنترل
بهترین روش مبارزه با آن جلوگیری از ورود بیماری به مناطق سالم و ریشه کنی درختان آلوده می باشد. از ارقام مقاوم و مبارزه با حشرات ناقل نیز توصیه میشود.
بیماری میوه سبز
این بیماری تا چن سال پیش در ایران به عنوان یک بیماری قرنطینه ای محسوب می شد. منتها در حال حاضر در استان های سیستان و بلوچستان بر روی ارقام مرکبات مشاهده شده است.
بیماری میوه سبز مرکبات
علائم بیماری
علائم در درختان آلوده به صورت سرخشکیدگی، کوتولگی، ریز برگی، حالت موزاییکی و علائم مشابه کمبود روی، کاهش اندازه میوه، سبز ماندن قسمتی از میوه، بدشکلی، ریزش برگ و میوه، چروک و عقیم شدن بذرو میباشد. عامل بیماری توسط پیوندک آلوده و پسیل منتقل می شود.
کنترل
رعایت اصول قرنطینه ای و جلوگیری از ورود بیماری به مناطق سالم بهترین روش پیشگیری از بیماری است. در ضمن استفاده ارقام مقاوم، مبارزه با حشرات ناقل و استفاده از آنتی بیوتیک در کاهش بیماری موثر است.
بیماری استابورن مرکبات
بیماری استابورن مرکبات یا ریزبرگی مرکبات یکی از مهمترین بیماری های مرکبات در مناطق گرم میباشد که توسط یک اسپیروپلاسمای مارپیچی بنام Spiroplasma citri ایجاد میشود. این میکروارگانیسم ها در آوندهای آبکش درختان آلوده وجود دارد.
استابورن مرکبات
علائم
بیماری استابورن در مرکبات به ندرت باعث مرگ گیاه می شود. علائم بیماری استابورن بر روی برگ میوه و شاخه های ارقام مختلف، بدون توجه به پایه آنها بوجود می آید. با این وصف علائم متغیر بوده و غالبا تعدادی از آنها را میتوان همزمان در یک درخت یا قسمت هایی از یک درخت مشاهده نمود. به طور کلی درختان آلوده شد کپه ای داشته و فاصله میانگره ها در شاخه ها و سرشاخه کوتاه هستند.
سرشاخه ها متراکم و به طور غیر عادی به سمت بالا گرایش می یابند. شاید برگ ها فنجانی شده و بطور غیر عادی ضخیم شوند. در برگ های جوان الگوهای رنگ پریده شبیه به علائم کمبود موادغذایی ظاهر می شود. یکی از شاخص ترین علایم بیماری ظهور گل در تمام فصول بخصوص در زمستان میباشد و لی میوه کمتری تولید می کنند.
از این رو در یک درخت میوه هایی با اندازه هیا متفاوت تولید می کنند. میوه ها بسیار کوچک و نامتقارن رشد کرده و در ناحیه گلگاه پوستی نازکتر دارند. در برخی از میوه ها، رنگ میوه در ناحیه گلگاه سبز باقی میماند. در میوه های آلودی بذوری مشاهده می شود که بخوبی رشد نکرده و یا سقط شده اند. همچینین در درختان آلوده ریزش برگ های زمستانه بیشتر مشهود است.
این بیماری با پیوندک و قلمه گیاهان آلوده به راحتی منتقل میش ود ولی در خصوص انتقال به صورت مکانیکی و از طریق بذر گزارشی ایرائه نشده است. همچنین این بیماری از طریق زنجره ها از درختان آلوده به درختان سالم سرایت میکند. این بیماری همچنین از طریق ناقلین (Neoaliturus tenellus و N. haematoceps ) انتقال میابد. این بیماری از طریق ارقام وارداتی آلوده وارد کشور شده و امروزه در اکثر باغات کشور گسترش یافته است.
کنترل
اصولا راهکار موثر بر مبنای پیشگیری میباشد و میبایست از پیوندکهای عاری از بیماری برای تکثیر نهال ها استفاده نمود. البته مبارزه با زنجره های ناقل و نیز علف های هرز نیز در کاستن گسترش بیماری موثرند.
شانکر باکتریایی مرکبات
عامل بیماری Xanthomonas axonopodis pv Citri
علایم بیماری
باکتری تمام اندام های جوان اعم از برگ شاخه و میوه ها را مورد حمله قرار می دهد. علائم ابتدا به صورت نقاط سوزنی شکل و نکروزه و برجسته در سطح بافت ظاهر می شوند و تدریجا بزرگ شده و در ارقام حساس سطح توسعه آن از 2-10 میلی متر می باشد. قطر و شکل لکه ها برحسب سن، زمان آلودگی و نوع میزبان متفاوت است. حاشیه لکه ها معمولا حالت آبسوخته داشته و هاله زرد رنگی اطراف آنها را میگیرد. شکل زخم های میوه و ساقه شبیه زخم های برگی است. میوه ها ممکن است تا 60-90 روز پس از ریزش گلبرگ ها به بیماری حساس باشند و لذا لکه هایی با اندازه های متفاوت روی میوه مشاهده می شوند.
شانکر باکتریایی مرکبات
کنترل بیماری
بهترین روش کنترل، ریشه کنی درختان آلوده با اعمال قوانین قرنطینه ای میباشد. استفاده از بادشکن، هرس شاخه های آلوده به شانکر، استفاده از حشره کش ها برای مبارزه با حشرات ناقل و استفاده از سموم مسی مانند اکسی کلرور مس یا سولفات مس به میزان 2.5 گرم در لیتر و یا مخلوط بردو نسبت 1،2،2 در کنترل بیماری مورد استفاده قرار میگیرند. تعداد دفعات سمپاشی بر اساس میزان بارندگی در منطقه متفاوت خواهد بود.
نماتد مرکبات
عامل بیماری Tylenchulus semipenetrans
مرکبات نیز مانند بسیاری از گیاهان مورد حمله نماتد های قرار میگیرد. در ایران برای اولین بار در سال 1345 از منطقه خفر شیراز و در سال 1346 از اهواز گزارش گردید. این بیماری از استان های فارس، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و مازندران گزارش شده است. علاوه بر مرکبات، گیاهان مو، زیتون نیز مورد حمله نماتد قرار میگیرند.
نماتد مرکبات
علائم بیماری
علایم بیماری ناشی از حمله نماتد در قسمت های هوایی درخت های مرکبات شامل ضعف عمومی، علایم کمبود های غذایی، زردی و ریزش برگ ها و خصوصا در شاخه های انتهایی میباشد. در درخت های آلوده برگ ها از سبز خاکستری تا زرد کم رنگ شده و درخت در اثر ریزش برگ ها خشکیده و به تریج زوال می یابند. نماتد ماده از خود ماده چسبناکی ترشح می کنند که این ترشات باعث چسبیدن خاک به ریشه و در اثر قرار دادن ریشه در آب، خاک آن به آسانی شسته نمیشود.
کنترل
1-انتخاب زمین های بکر و عاری از نماتد برای کشت نهال
2-تهیه و کاشت نهال های سالم و برای اطمینان بیشتر می توان ریشه نهال ها را قبل از کشت در محلول نماتدکش فروبرد یا ریشه را در آب گرم 45 درجه سانتی گراد به مرت 25 دقیقه قرار داد.
3-رعایت اصول باغداری شامل تقویت درختان ضعیف، استفاده از کودهای مناسب، انجام آبیاری به موقع.
تهیه و تنظیم : شهریار رضایی
منبع : بیماری های مهم مرکبات، سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران،یعقوب محمد علیان و همکاران، 1384.
