نشانه های کمبود عناصر غذایی در گندم
مقدمه :
بذر گندم پس از آنکه در خاک مناسب کاشته شد و جوانه تولید نمود، برای آنکه زندگی گیاهی خود را با رشد و نمو کامل ادامه داده و محصول خوب و کافی بدهد لازم است شرایط تغذیه آن کاملا مناسب و مساعد و کافی باشد.
هر گاه عناصر و مواد غذایی موجود در خاک بخصوص مواد موجود در اطراف ریشه احتیاجات گیاه را برطرف ننماید، نبات رشد خود را به خوبی ادامه نداده و علائم کمبود هر یک از مواد، در اندام های مختلف آن ظاهر شده، با بزرگ شدن و رشد بیشتر گیاه، اثر کمبود زیادتر شده و نبات به تدریج ضعیف می گردد.
در نتیجه نه تنها محصول کافی تولید نمی نماید، بلکه امکان از بین رفتن آن هم ممکن است. در این مقاله با نشانه ها و علایم کمبود عناصر اصلی نیتروژن، فسفر، پتاس، منیزیم و گوگرد آشنا خواهید شد.
مواد مورد نیاز گیاه در درجه اول عبارتند از:
ازت، فسفات، پتاس، گوگرد، کلسیم و منیزیم که عناصر پر مصرف نامیده می شوند و در درجه دوم : آهن، بر، منگنز، مس، سدیم و ید که به عناصر کم مصرف موسومند.
نشانه های مسمومیت ازت در گندم :
همانطور که کمبود ماده ای در خاک سبب عدم رشد نبات می شود و علائمی در گیاه به وجود می آورد، فزونی همان ماده موجب ظهور علائمی در نبات خواهد شد به عنوان مثال ازدیاد ازت و نیترات ها در خاکی که در آن گندم کشت شده موجب زردی رنگ و سوختگی نوک برگ ها و سرانجام ریزش آنها شده، دانه ها نیز چروکیده گردیده و در نژادهای پا بلند ورس ایجاد خواهد کرد.
نشانه های مصرف بیش از اندازه و کمبود ازت در گندم.
زیادی فسفر نیز در نبات سوختگی ایجاد می کند و ازدیاد پتاس سبب کم شدن نشاسته و مواد قندی می گردد.
به طور کلی هدف هر زارع تولید محصولی است که از نظر کیفیت و کمیت خوب و رضایت بخش باشد و زمانی میتوان محصول خوب و کافی تولید نمود که شرایط زیست و تغذیه مواد مناسب باشد. مسلم است نباتی که دچار کمبود مواد غذایی باشد، محصول خوب و کافی تولید نخواهد نمود در خاکی که عناصر به مقدار کم موجود باشد به همان نسبت مقدار محصول آن بسیار کم خواهد بود.
عواملی که موجب بروز کمبود مواد غذایی در گیاهان می گردد عبارتند از:
- نبودن یا کمبود هریک از مواد غذایی مورد نیاز نبات در خاک.
- عدم تناسب مقدار مواد در خاک.
- تراکم بیش از اندازه نبات در واحد سطح.
- وجود میکروب های مضر و عدم وجود میکروب های مفید در خاک.
- کشت مداوم در سالهای متوالی و عدم افزودن مواد غذایی به خواک.
- اجرای تناوب غلط.
- عدم استفاده از کودهای دامی در زمین های شنی و رسی( عدم اصلاح خاک).
- رطوبت یا خشکی زیاد در خاک.
- کشت متوالی گیاهان یک خانواده بخصوص غلات در یک زمین.
- آبیاری بیش از اندازه مورد نیاز گیاه.
- عدم مبارزه صحیح و به موقع با علف های هرز.
- ریزش باران زیاد.
علایم کمبود ازت در گندم:
در اثر کمبود این ماده در خاک، ابتدا رنگ برگ های گندم سبز مایل به زرد و حتی زرد شده و اندام های نبات باریک می گردند.
رنگ ساقه ها سبز روشن و برگ ها به تدریج از نوک به طرف قاعده خشک شده و سرانجام دانه ها کوچک و چروکیده باقی می مانند.
رشد طولانی ساقه ها کم شده و هر گاه در مرحله تولید پنجه ازت کافی در اختیار گندم نباشد، پنجه به خوبی تشکیل نخواهد شد.
اثر ازت در رشد گندم:
ازت موجب شادابی و ایجاد رنگ سبز طبیعی و نمو سریع نبات و ازدیاد ساقه و برگ ها و افزایش مقدار محصول و درصد پروتئین می گردد.
مقدار مصرف ماده ازته بستگی به مقدار آب، رقم مورد کاشت، بافت خاک، میزان ریزش باران و سایر عوامل دارد و برای استفاده هر چه بیشتر و بهتر گیاه از ماده ازته بهتر است آنها را در 2 یا 3 نوبت به زمین اضافه کرد:
- زیرا احتیاج گندم در مرحله پنجه زدن، ساقه رفتن و تشکیل گل آذین ( سنبله) به ماده ازته زیادتر از سایر مراحل رشد می باشد.
- هر گاه مقدار 30 تا 50 کیلو گرم در هکتار در مرحله تولید جوانه و پنجه و مقدار 20 تا 40 کیلوگرم در هکتار در مرحله ساقه رفتن و 20 تا 30 کیلوگرم در مرحله تشکیل گل آذین ( سنبله) که جمعا 70 تا 120 کیلوگرم ماده ازته در هکتار می باشد، به زمین اضافه گردد، محصول مناسبی از نظر کمیت و کیفیت تولید خواهد شد.
علائم کمبود فسفر در گندم:
در اثر کمبود فسفر، رنگ اندام های هوایی گیاه سبز تیره گردیده و رشد آن کند خواهد شد.
برگ ها از قسمت نوک به تدریج میمیرند و این وضع به طرف قاعده برگ پیش روی می نماید.
در کمبود های شدید از نظر فسفر، برگ ها و ساقه ها به خصوص اطراف رگ برگ ها ارغوانی و سرانجام بنفش می گردند.
در کمبود های خیلی شدید نیز قسمت پایین بوته ها ارغوانی شده و سنبله ها کوچکتر از اندازه طبیعی می گردند.
نشانه های کمبود فسفر در برگ های پایینی گندم
اثر فسفر در رشد گندم:
وجود این ماده سبب ازدیاد رشد و تولید ریشه های قوی و استحکام نبات در دوره زندگی و افزایش کیفیت دانه ها شده، همچنین مقاومت گیاه را در برابر خشکی افزایش داده و سرانجام گیاه زودرس می گردد.
مقدار ماده فسفره بستگی به بافت خاک، درجه حرارت محیط رطوبت خاک و سایر عوامل داشته در خاک های قوی 70 تا 80 واحد و در خاک های آهکی 100 تا 120 واحد اسید سلفوریک مورد نیاز می باشد.
اثر پتاس در رشد گندم:
پتاس مقاومت گیاه را در برابر بیماری های نباتی و آفات افزایش داده و موجب زیاد شدن مواد قندی و نشاسته ای، همچنین بزرگی دانه ها و سرانجام افزایش کیفیت دانه ها خواهد شد.
علائم کمبود پتاس در گندم:
کمبود این مواد در گندم سبب می گردد که نوک و حاشیه برگ های جوان ابتدا زرد و سبب به رنگ قهوه ای مرده درآمده و منظره سوختگی در برگ ها بوجود می آید.
دانه ها چروکیده شده و ساقه ها ضعیف گردیده و در اندام های نبات مقاومت کافی بوجود نیامده و اصولا مقاومت نبات در برابر بیماری های قارچی کم می شود.
اثر کمبود پتاس در گندم
مقدار ماده پتاس مورد نیاز نیز تابع عوامل مختلف تغییر نموده و در خاک هایی که از نظر پتاس کمبودی مشاهده گردد می توان به هر هکتار زمین زراعی مقدار 50 تا 100 واحد پتاس قبل از کشت بذر و در فصل پاییز همراه با ماده فسفره به خاک اضافه کرد.
واحد ازت بر حسب N، اسید فسفریک ( فسفر) بر حسب و پتاس بر حسب می باشد.
نشانه های کمبود منیزیم در گندم:
در اثر کمبود این ماده در بین رگ برگ ها لکه های سبز روشن ظاهر شده و سرانجام سفید شده و لکه ها به دنبال هم در طول برگ قرار می گیرند.
علایم کمبود منیزیم در گندم
نشانه های کمبود گوگرد در گندم:
در صورتی که در زمین مورد کاشت گندم گوگرد کافی وجود نداشته باشد، در رگ برگ های جوان خطوط طولانی زرد مایل به سبز ظاهر شده و رگ برگ های میانی به رنگ زرد در می آیند.
نشانه های کمبود گوگرد در گندم
به طور کلی مقدار مصرف کود های شیمیایی در مناطق مختلف کشور که دارای شرایط آب و هوایی متفاوت می باشند، متغییر بوده و مناسب ترین مقدار و نوع کودهای شیمیایی برای برخی از نقاط کشور مطابق جدول شماره یک در مقاله “جدول مقدار عناصر غذایی برای رشد گندم” قید شده است.
منبع :
خدابنده، ن. غلات. 1391. انتشارات دانشگاه تهران.
گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.
