آفات مهم و کلیدی درختان میوه هسته دار

1-کرم سفید ریشه

Polyphylla olivieri Cast-1-1

حــــشرات کامــــل سوســــکهــــای بــــزرگ بــــه طــــول 35-27 میلی متر قهو ه ای رنگ با لکه هـای سـفید فـراوان روی بالپوشها و سه نوار طولی روشن در پشت سینه اول میباشند. مهمتـرین و جه تمایز حشرات نر و ماده در شـاخک هـای آنهاست، به نحوی که شاخک ها در حشرات نر در انتهـا دارای 7ورق بزرگ و در حشرات ماده دارای 5 ورق کوچک میباشد. تخم :درشت، بیضی شکل و به رنگ سفید می باشد، بـه طـور متوسط ابعاد تخمها 4×5/2 میلیمتر است. 

فرم خسارتزا آفت می باشد و با توجه به جثه بزرگ و پاهای سینه ای خود در بین باغداران کاملا شناخته شده است .شکل عمومی لارو خمیده و دارای سه جفـت پـای سـینه ای مشخص است.

جهت سپری شدن یک نسل آفت نیاز به 2 تـا 3سال زمان میباشد .از نظر دامنه میزبانی، آفت بسیار پلی فاز بوده و درختان میوه هسته دار نیز یکی از میزبانان مهم آن محسوب میشوند .لاروها در زیر خاک از ریشه های درختان میوه هسته دار تغذیه می کنند .زمانیکه لاروهـای سـنین بـالا به درختان میوه هسته دار جوان حمله کنند ، ریشه ًها سـریعا قطـع شـده و درخـت یکباره خشک می شود. از نشانه های ظاهری خسارت این آفـت جهت متمایز کردن خسارت آن از دیگر آفات و عوامل بیمـاریزا، لکه ای بودن خسارت است.

لاروهای سن یک که منتج از تفریخ تخم ها می باشند عمدتا از مواد پوسیده گیاهی و ریشه علف های هرز بستر باغ تغذیه می کنند حشرات کامل  از اواسط خرداد ماه درطبیعت ظاهر می شوند. در اینجا نیز همانند اکثر حشرات، ابتدا حشرات نر ظاهر می شوند. طول دوره خروج و فعالیت حشرات کامل حدود دو ماه به طول می انجامد.

روشهای کنترل

منابع موجود نشان می دهد که تاکنون عوامل مختلف طبیعی به صورت پارازیت، پرداتور، عامل بیماریزا و دیگر عوامل مراحل مختلف زندگی آفت را مورد حمله قرار می دهند. ولی با این همه متاسفانه در مناطق آلوده ای که آفت حالت طغیانی دارد، چاره ای جز کنترل شیمیایی وجود ندارد . از سویی این روش مبارزه نیز به دلیل وضعیت زندگی آفت مشکل می باشد اما برای اخذ نتیجه مطلوب لازم است به شرح زیر به مدت حداقل سه سال و به طور فراگیر انجام شود.

در زمان مناسب که همزمان با خروج لارو های سن 1 می باشد، پس از گاورو شدن زمین، زیر سایه انداز درختان (لکه های آلوده) شخم زده و سپس با توجه به وسعت سطح مذکور از محلول سمی مربوطه که قبلا تهیه شده است زیر تاج درخت را سم ریزی می کنیم. میزان محلول مصرفی باید با توجه به اندازه درخت و بافت خاک تغییر کند .

سپس سه تا پنج روز بعد یک آبیاری سبک که پخش بهتر و یکنواخت تر سم را در عمق فعالیت آفت درپی داشته باشد ، انجام می شود . بدیهی است چنانچه آبیاری سنگین انجام شود جز شستشو و کاهش غلظت و عدم نتیجه گیری مطلوب چیزی درپی نخواهد داشت.

از آنجا که هدف اصلی از انجام مبارزه شیمیایی از بین بردن لاروهای سن 1 می باشد، بنابراین با توجه به دوره زندگی آفت لازم است این کار به مدت 3 سال و به طور فراگیر انجام شود. ترکیب مورد استفاده : دیازینون 60 % امولسیون برحسب 1-1.5 در هزار است. با توجه به دوام کم این ترکیب بهتر است یک ماه بعد این کار تکرار گردد . لزوم معرفی ترک =یبات جدید،برای کنترل این آفت، بیش ار پیش احساس میشود.

Polyphylla adspersa Motsch-2-1

حشرات کامل این آفت اندکی کوچک تر از گونه قبلی (23-30 میلی متر) می باشد و و رنگ عمومی آنها قهوه ای مایل به قرمز است. دو شکلی جنسی در این گونه نیز همانند گونه قبلدکاملاً مشهود است . از نقطه نظر پراکنش این گونه نیز در اکثر مناطق کشور فعالیت دارد ولی خسارت آن در استان های خراسان بر روی درختان میوه هسته دار شدید گزارش شده است.

دوره خروج حشرات کامل اندکی زودتر از گونه قبلی شروع و زودتر نیز به پایان می رسد . از نظر مبارزه و کنترل، این گونه نیز می توان دقیقا مانند گونه ی قبلی عمل کرد.

3-1 کرمهای سفید ریشه گونه های جنس .Melolontha sp

رنگ حشرات کامل گونه اول قهوه ای روشن تا تیره و گونه دوم قهوه ای مایل به خاکستری است . انتهای بدن در هر دو گونه طویل و نوک تیز بوده و از زیر بالپوش ها بیرون زده شده است . لارو شبیه گونه های قبلی است . زمان فعالیت حشرات کامل کوتاه تر و به اردیبهشت ماه خلاصه می شود . برای این گونه مبارزه شیمیایی توصیه نمی شود.

2- زنجره مو  .Psalmocharias alhageus Kol

حشرات کامل معمولا در طول خرداد و تیر ماه ظاهر می شوند. قبل از آن، پوره سن آخر از خاک خارج شده و خود را روی یک تکیه گاه مثل تنه درخت ثابت کرده و سپس حشرات کامل پوسته را از پشت شکافته و خارج می گردند. معمولاً حشرات ماده کمی بزرگتر از نرها هستند. 

رنگ کلی بدن سبز روشن است . حشرات نر با کمک دستگاه تولید صدا که روی بند اول شکم قرار گرفته است، صدا تولید می کنند، حشرات ماده دارای تخم ریز نسبتاً بلند اره مانند می باشند.

نحوه خسارت

عمده خسارت به درختان میوه هسته دار توسط پوره هاست . آفت چند سال (در این گونه 4 تا 7 سال) از عمر خود را در زیر خاک و روی ریشه میزبان مستقر شده و با کمک قطعات دهانی مکنده خود، شیره گیاهی  درختان میوه هسته دار را می مکد. تعداد سنین پورگی آفت بین 5 تا 7 سن ذکر شده است. پوره های سنین اول سفید رنگ بوده و پاهای جلو آنها قوی و از نوع کننده می باشد.

آفت در سنین 1 و 2 پورگی دارای چشم بوده ولی پس از آن چشم های خود را از دست داده و دو برجستگی به جای چشم ها دیده می شود . در سن چهارم پورگی تغییر رنگ حاصل شده و به رنگ کرم در می آیند حشرات ماده تخم های خود را روی سرشاخه های درختان میوه هسته دار و داخل نسج گیاه قرار می دهند.

روش های کنترل

– ساده ترین و شاید به عبارتی موثرترین راه کنترل آفت، حذف و معدوم کردن سرشاخه های آلوده ی درختان میوه هسته دار پس از تخمریزی و قبل از تفریخ تخم ها در اوایل تا اواسط تابستان است.
– در رابطه با کنترل شیمیایی با توجه به محل زندگی پوره های آفت که در عمق خاک به سر می برند، این کار به آسانی امکان پذیر نیست . در سال های اخیر از ترکیبات سیستمیک به روش ریختن محلول شیمیائی در پای درختان میوه هسته دار استفاده می شود.

3-کرم های طوقه و ریشه درختان میوه گونه های مختلف جنس Capnodis

این حشرات عمده خسارتشان متوجه درختان میوه هسته دار است و کمتر روی درختان دانه دار، از جمله سیب خسارت می زنند بنابراین با توجه به اهمیت موضوع به شرح یک گونه مهم از آنها می پردازیم.

Capnodis tenebrionis-1-3

رنگ عمومی حشرات کامل سیاه مات است، زمینه پشت، سینه اول سفید رنگ با لکه های سیاه نامنظم در متن آن می باشد، چهار لکه از لکه های پشت سینه اول بزرگتر از بقیه هستند. طول حشرات کامل از 16 تا 27 میلی متر در نوسان است. تخم های حشره سفید رنگ و نسبتاً درشت و به ابعاد تقریبی 1.2 میلی متر می باشند.

محل تخم ریزی خاک اطراف طوقه ×1/5 و ریشه درختان میزبان است . لاروهای سن اول دارای دستجات بلند مو در دو طرف و انتهای بدن بوده و این موها در جابجایی لاروها و رسی دن آنها به طوقه و ریشه درختان میزبان نقش بسزایی را بازی می کنند. از نقطه نظر پراکنش، این آفت در اکثر مناطق زیر کشت سیب وجود دارد.

خسارت اصلی آفت به منطقه طوقه و ریشه های سطحی میزبان وارد می شود. لارو با سوراخ کردن پوست منطقه فعالیت وارد نسنج میزبان شده و ضمن تغذیه از منطقه کامبیوم دالان هایی را ایجاد می کند، به این ترتیب لارو علاوه بر تغذیه، قطع سیستم آوند آبکش درختان میوه هسته دار را نیز باعث می شود.

لذا به همین دلیل ریشه با کمبود غذای پرورده روبرو شده و ضعف درخت تشدید می شود . محل دالان پس از تغذیه پر از فضولات لارو می شود. حشرات کامل نیز با تغذیه از سرشاخه های جوان و برگها خسارت وارد می کنند.

هرگونه مسئله در مدیریتداشت نامناسب از جمله آبیاری بیش از حد یا تشنگی باعث جلب این حشره و فعالیت آن می گردد. از نظر تعداد نسل این آفت ب ه طور کلی و بسته به منطقه هر دو تا سه سال یک نسل دارد . زمستانگذرانی حشره به صورت لارو یا حشره کامل می باشد. حشرات کامل زمستانگذران، زمستان را در پناهگاه های مختلف سپری می کنند.

روش های کنترل

بهترین و ساده ترین روش کنترل این آفت پیشگیری است . وجود هر گونه ضعف در مدیریت باغ از جمله مسایل داشت مثل آبیاری تغذیه و … می تواند محرک خوبی برای جلب این حشرات برای تخم ریزی باشد . مهمترین عامل در این میان، تنش آبی است و به اصطلاح بین میزان آبیاری و افزایش دور آبیاری از
یک سو و آلوده شدن به سوسک طوقه رابطه معکوس وجود دارد. مبارزه شیمیایی : به طور کلی مبارزه شیمیایی اختصاصی علیه این آفت توصیه نمی شود. بلکه با توجه به انجام سمپاشی ها علیه دیگر آفات، حشرات کامل این آفت نیز هدف قرار می گیرند . در باغات کوچک نوعی مبارزه مکانیکی که همانا جمع آوری و معدوم سازی حشرات کامل با دست است می تواند مؤثر واقع شود.

گردآوری: شهریار رضائی، کارشناس گیاه پزشکی.

منبع: راهنمای آفات و بیماری های درختان سیب، چاپ نشر آموزش کشاورزی،رئوف کلیایی و همکاران،1394.