برنامه کامل تغذیه خرما

برنامه کامل تغذیه خرما

 مقدمه

خرما با نام علمی Phoenix dactylifera گیاهی تک لپه و به فرم درخت از خانواده Palmaceace که در دنیا دارای 1500 واریته و در ایران دارای 400 واریته می باشد و در نواحی خشک و نیمه خشک بدلیل تحمل بالا به کم آبی و شوری ، مطرح می باشد. بیشترین سطح کشت خرما در جهان به ترتیب الجزایر، عربستان و سپس ایران است اما بزرگترین تولیدکننده های خرما در دنیا به ترتیب مصر، ایران و عربستان هستند.

• عناصر غذایی ضروری برای رشد درختان میوه

در برنامه کامل تغذیه خرما تنها 17 عنصر برای رشد گیاه ضروری بوده و نقش فیزیولوژیکی آنها در گیاه کم و بیش شناخته شده است. تعداد دیگری از عناصر برای گیاه غیرضروری بوده و نقش آنها در گیاه هنوز مشخص نشده است اما توسط گیاه جذب می شوند. با توجه به این خصوصیات 17 عنصر برای رشد گیاه ضروری است که شامل اکسیژن و کربن و هیدروژن و نیتروژن و فسفر و پتاسیم و کلسیم و گوگرد و منیزیم و آهن و منگنز و روی و مس و بر و مولیبدن و کلر می باشد.

• نیتروژن

گلدهی و رشد و کیفیت میوه درختان همگی به وسیله فرم های مختلف نیتروژن درخت، تحت تاثیر قرار می گیرد. ارتباط مثبت بین فرم های مختلف و رشد رویشی درختان عموما ثابت شده است. پتانسیل محصول دهی درختان جوان به طور مستقیم به گسترش تاج وابسته است که گسترش تاج نیز به فرم های مختلف نیتروژن در درختان بستگی دارد. معمولا مقدار میوه با افزایش تامین نیتروژن در صورتی که سایر عوامل محدود نباشد، افزایش می یابد.

نیتروژن ناکافی گلدهی را محدود می سازد و تمایل به سال آوری را افزایش می دهد. در بررسی که  در رابطه با غلظت عناصر غذایی در برگ نخل خرما انجام شده، مشخص گردیده که غلظت عناصر غذایی در ارقام مختلف، متفاوت است و برگ های جوان میزان نیتروژن بیشتری از برگ های پیر دارند. همچنین میزان نیتروژن در برگچه ها بیشتر از محور اصلی برگ است. بررسی روند تغییرات غلظت نیتروژن در مراحل مختلف رشد و نمو میوه خرما حاکی از آن است که میزان نیتروژن از مرحله خلال به تمار، کاهش پیدا می کند.

کود آمازون مخصوص درختان نخل

• کمبود نیتروژن در نخل خرما

علایم کمبود نیتروژن در برنامه کامل تغذیه خرما در برگ های پایینی نخل خرما نمایان می گردد. رنگ برگ ها سبز متمایل به زرد می باشد که در اثر کمبود شدید برگ های بالایی نیز زرد می گردد و در نهایت قهوه ای رنگ شده و خشک می شوند و رشد گیاه کاهش می یابد. در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما مشخص شد که در کمبود نیتروژن، رشد برگ ها و ریشه محدود و رشد عمومی گیاه کند می شود.

برگ ها کوچک و به رنگ سبز متمایل به زرد می گردند. ابتدا برگهای پیر و پایینی، علایم زردی را نشان می دهند و این برگ ها علایم نکروز ندارند ولی بعد علایم کمبود به طرف برگ های جوان پیشرفت می کنند، برگ های پایینی در نهایت قهوه ای رنگ شده و خشک شدند.

توصیه فنی برای کمبود ازت 

کود چیتا، کود بیو20گلد امکس، کود ماکسینیم، کود آمازون

نحوه مصرف

برای برطرف سازی علائم و جلوگیری از کمبود نیتروژن در درختان خرما از کود مایع چیتا حاوی 40 درصد ازت به صورت محلول پاشی و یا از کود کامل بیو20گلد امکس به صورت محلول پاشی میتوان استفاده نمود. همچنین به منظور تامین ازت مورد نیاز از طریق آبیاری میتوان از کود آمازون به صورت آبیاری استفاده نمود. 

• فسفر

فسفر در برنامه کامل تغذیه خرما از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه بوده و یکی از مهمترین عناصر در تولید محصول می باشد. اثر تیمارهای مختلف کودی روی نخل خرما نشان داده است که فسفر فقط در حضور نیتروژن یا پتاسیم باعث بهبود خصوصیات میوه می گردد. سطح فسفر برگ خرما در حدود 0.08 تا 0.13 درصد براورد شده است.

• علایم کمبود فسفر در نخل خرما

علایم کمبود فسفر ابتدا در برگ های پایینی نخل خرما ظاهر می گردد. رنگ برگ ها به صورت سبز متمایل به آبی درآمده و نقاط ارغوانی بروی برگ ظاهر می شود و به تدریج برگ به صورت برنزه در می آید و نوک برگ شروع به خشکیدن می کند تا اینکه تمام برگ خشک می شود.

در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما رقم زاهدی انجام شد مشخص گردید که در کمبود فسفر برگ نهال ها کوچک و باریک و رنگ آنها ارغوانی یا برنزی و نهایتا در بعضی برگها علایم نکروز مشاهده می شود. این علایم ابتدا در برگ های پیرتر ظاهر شده و نوک برگ شروع به خشک شدن می کند.

توصیه فنی برای کمبود فسفر

کود فسفیت کی100، کود PK50-50، کود 13-43-13 سولومکس

نحوه مصرف

برای برطرف سازی علائم و جلوگیری از کمبود فسفر در درختان خرما از کود مایع فسفیت کی100 حاوی 30/7 درصد فسفیت پتاسیم به صورت محلول پاشی و یا از کود کامل PK50-50 دارای 50 درصد فسفر و 50 درصد پتاسیم به صورت محلول پاشی میتوان استفاده نمود. همچنین به منظور تامین فسفر مورد نیاز از طریق آبیاری میتوان از کود 13-43-13 سولومکس به صورت آبیاری استفاده نمود. 

کود پی کی 50-50 مخصوص افزایش تناژ خرما

• پتاسیم

پتاسیم در برنامه کامل تغذیه خرما به عنوان یک عنصر کلیدی در تعیین کیفیت چند محصول شناخته شده است. همچنین پتاسیم باعث افزایش مقاومت به بیماری ها در چندین محصول شده است. پتاسیم همانند نیتروژن و فسفر یکی از عناصر غذایی اصلی گیاه به شمار می آید. مقدار جذب پتاسیم به وسیله گیاه از جذب هر عنصر کانی دیگری به غیر از نیتروژن بیشتر است. علی رغم اینکه پتاسیم در ساختمان بافت گیاه شرکت ندارد ولی نقش آن مهم و اساسی است.

محلول پاشی با سولفات پتاسیم در نخل خرما، باعث کاهش قابل ملاحظه درصد خشکیدگی میوه ها در عارضه پژمردگی خوشه شده است. با توجه به اینکه محلول پاشی با سولفات پتاسیم در مقایسه با سایر تیمارها تاثیر بیشتری بر کاهش خشکیدگی میوه ها داشته، درصد خسارت از 66.5 درصد در تیمار شاهد به عدد 7.5 درصد کاهش یافته و رسیده است.

بنابراین اهمیت مصرف پتاسیم و کلسیم به عنوان عنصر کلیدی در افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش های محیطی و تنظیم باز و بسته شدن روزنه ها در زمان افزایش درجه حرارت و کاهش درصد رطوبت نسبی هوا کاملا نمایان می گردد. سطح پتاسیم برگ نخل خرما در حدود 0.4 تا 2.12 درصد برآورد گردیده است.

• کمبود پتاسیم در نخل خرما

علایم کمبود ابتدا در برگهای پایینی ظاهر شده و به تدریج با حاد شدن کمبود، برگ های جوان نیز علایم کمبود پتاسیم را نشان می دهند. این علایم در میان گونه های مختلف نخل متفاوت است و در مورد نخل خرما، علایم کمبود بدین صورت است که برگ های پایینی به رنگ نارنجی کم رنگ تا قهوهای تیره در می آید. تفاوت آن با کمبود منیزیم این است که در کمبود منیزیم، رنگ زرد روشن مشاهده می شود.

علاوه بر این در صورت کمبود شدید در نوک و حاشیه برگ ها ، حالت سوختگی مشاهده می گردد. در کمبود پتاسیم، معمولا رگبرگ اصلی زنده است و پوشش و سایه انداز درخت کاهش پیدا می کند. وقتی برگهای پیر کاملا از پتاسیم تخلیه شدند درخت نخل به سمت زوال حرکت می کند و قطر تنه کاهش می یابد و اگر به این درختان رسیدگی نشود ازبین خواهند رفت. برگ هایی که کمبود پتاسیم دارند در اغلب موارد حتی با دادن کودهای پتاسیمی نیز به حالت عادی برنمی گردد و بایستی برگهای جدید جای آنها را بگیرند.

توصیه فنی برای کمبود پتاسیم

کود سکانشیال 2، کود PK50-50، کود 45-5-5

نحوه مصرف

برای برطرف سازی علائم و جلوگیری از کمبود پتاسیم در درختان خرما از کود سکانشیال 2 (حاوی 40 درصد پتاسیم و سایر عناصر) به صورت محلول پاشی و یا از کود PK50-50 سوپرمکس به صورت محلول پاشی میتوان استفاده نمود. همچنین به منظور تامین پتاسیم مورد نیاز از طریق آبیاری میتوان از کود 45-5-5 به صورت آبیاری استفاده نمود. 

• کلسیم

کلسیم به مقدار زیاد در خاک وجود دارد. اغلب گیاهان میزان کلسیم زیادی را جذب می کنند و مقدار آن بین 5 تا 30 میلیگرم بر گرم ماده خشک است. سطح کلسیم برگ نخل خرما در حدود 0.35 تا 1.12 درصد برآورد گردیده است. محلول پاشی با کلرورکلسیم با افزایش میزان کلسیم برگ باعث کاهش قابل ملاحظه درصد خشکیدگی میوه ها شده است. البته در مناطقی که خشکی و شوری تشدید یافته ، استفاده از نیترات کلسیم ترجیح داده می شود.

• کمبود کلسیم در نخل خرما

کمبود کلسیم در برنامه کامل تغذیه خرما ابتدا در برگ های جوان ظاهر می شود و برگ ها بدشکل بوده و کوچک و به رنگ سبز تیره در می آیند و رشد معمولی آنها کند می شود. در حالت کمبود شدید، برگچه هایی که بروی برگ های جوان ظاهر می شود، خشکیده می شوند. در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما انجام شد مشخص گردید که در کمبود کلسیم رشد معمولی برگ های جوان کند می شود و سپس برگچه های جوان، قهوه ای و سپس خشکیده می شوند.

توصیه فنی برای کمبود کلسیم

کود کواد 14 امکس انگلستان، کود نیترات کلسیم جنوبگان، کود نیترات کلسیم DUCANIT

نحوه مصرف

برای برطرف سازی علائم و جلوگیری از کمبود پتاسیم در درختان خرما از کود سکانشیال 2 (حاوی 40 درصد پتاسیم و سایر عناصر) به صورت محلول پاشی و یا از کود PK50-50 سوپرمکس به صورت محلول پاشی میتوان استفاده نمود. همچنین به منظور تامین پتاسیم مورد نیاز از طریق آبیاری میتوان از کود 45-5-5 به صورت آبیاری استفاده نمود. 

کود کلسیم مخصوص درختان خرما

کمبود عناصر کم مصرف و علائم آن در درختان خرما

توصیه فنی برای کمبود عناصر کم مصرف

کود میکروم سیفو ایتالیا، کود فرموکمپلکس، کود کمپلکس پلاس

نحوه مصرف

برای برطرف سازی علائم و جلوگیری از کمبود عناصر کم مصرف در درختان خرما از کود میکروم (حاوی منیزیم،روی،بر،آهن،منگنز،گوگرد) به صورت محلول پاشی و یا از کودهای فرموکمپلکس و یا کمپلکس پلاس به صورت چالکود و یا آبکود در طی فصل رویش استفاده نمود.

• منیزیم

بسته به نوع بافت خاک، میزان منیزیم بین پنج صدم درصد در خاک های سبک تا پنج دهم درصد در خاکهای سنگین متغییر است به عبارت ساده تر غلظت منیزیم در خاکهای سنگین ، ده برابر بیشتر از خاک های سبک است. میزان منیزیم گیاه کمتر از پنج دهم درصد است که از میزان کلسیم و پتاسیم کمتر است. سطح منیزیم برگ خرما در حدود 0.1 تا 0.3 درصد برآورد گردیده است.

• کمبود منیزیم در نخل خرما

کمبود این عنصر در برنامه کامل تغذیه خرما به صورت ظاهر شدن نوارهایی به رنگ زرد روشن در امتداد حاشیه برگ های پایینی است در حالی که مرکز برگ به صورت کاملا مشخصی به رنگ سبز باقی می ماند (زردی بین رگبرگ ها). در حالت کمبود شدید این عنصر، نوگ برگچه ها ممکن است به صورت خشکیده در آیند.

معمولا برگ های دچار کمبود منیزیم با اضافه کردن این عنصر نیز به وضعیت اولیه برنمی گردند و بایستی اینگونه برگها را، حذف کرد تا با برگ های جدید، جایگزین شوند. در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما انجام شد مشخص گردید که در کمبود منیزیم علایم ابتدا در برگ های مسن یا برگ های پایینی، نوارهایی به رنگ زرد روشن در حاشیه برگ ظاهر می شوند و به تدریج حالت قرمزرنگ به خود گرفته و علایم نکروز در کنار این لکه های زردرنگ دیده می شود.

• گوگرد

گوگرد در خاک به فرم آلی و غیرآلی وجود دارد. کاربرد گوگرد در خاک به دلیل اکسایش آن، ضمن تامین سولفات موردنیاز گیاه باعث کاهش موضعی PH خاک در منطقه ریزوسفر گیاه ، افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی از جمله فسفر و آهن و روی و مس و منگنز و در نهایت بهبود وضعیت تغذیه گیاه می گردد.

در تحقیقی که در موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری انجام گردید تاثیر کاربرد گوگرد پودری همراه با مایه تلقیح تیوباسیلوس بصورت 500 گرم مایه تلقیح با 25 کیلوگرم گوگرد پودری و کود دامی بر میزان جذب عناصر غذایی توسط نهال های سه ساله تازه کشت شده، رقم برحی (حاصل از کشت بافت) مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج نشان داده که تیمارهای آزمایشی تاثیر معناداری بر شاخص های رشد رویشی از جمله تعداد و طول برگ و تعداد و طول برگچه و ارتفاع نهال و همچنین میزان عناصر غذایی از جمله فسفر و روی و منگنز نسبت به تیمار شاهد داشته اند.

• کمبود گوگرد در نخل خرما

کمبود گوگرد برخلاف نیتروژن در برگ های جوان تر ظاهر می گردد. کمبود این عنصر در نخل خرما به صورت زردی یکنواخت برگ ها و کاهش اندازه برگ ها ظاهر می شود. در حالت کمبود شدید، نوک برگچه ها ممکن است خشکیده شده و رشد آنها متوقف می گردد.

• آهن

آهن در حد قابل توجهی 0.5 درصد وزنی در پوسته زمین وجود دارد. غلظت آهن با افزایش PH کاهش می یابد. بر این اساس در دامنه PH حدود 6.5 تا 8 حلالیت آهن در حداقل است. عواملی که جذب آهن را محدود می کند شامل PH بالا و همچنین غلظت بالای کلسیم و فسفر در خاک است. سطح آهن برگ نخل خرما در حدود 250 تا 600 میلیگرم بر کیلوگرم برآورد شده است.

• عوامل موثر بر کمبود آهن

چندین عامل باعث کمبود آهن می شود که شامل:

• پایین بودن میزان آهن خاک
• بالا بودن غلظت فلزات سنگین در خاک
• بالا بودن فسفر 
• تهویه ضعیف و بالا بودن دی اکسیدکربن در خاک
• درجه حرارت زیاد خاک
• مصرف زیاد کود حیوانی مخصوصا در خاکهای قلیایی
• پایین بودن میزان مواد آلی مخصوصا در خاک های اسیدی
• اسیدیته زیاد خاک
• اختلافات ژنتیکی
• صدمات ریشه

• کمبود آهن در نخل خرما

کمبود آهن ابتدا در برگ های جوان ظاهر می گردد. در ابتدا رگبرگ ها سبز باقی مانده ولی بافت بین رگبرگ ها زرد می شود و در نهایت تمام برگ و قسمتهای پایینی گیاه نیز زردرنگ می گردد. در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما انجام شد مشخص گردید که کمبود آهن ابتدا در برگ های جوان ظاهر می گردد. در ابتدا رگبرگ ها سبز باقی مانده ولی بافت بین رگبرگ ها زرد می شود و در نهایت تمام قسمت های گیاه و برگهای پایینی زرد می شود.

توصیه فنی برای کمبود آهن

کود آهن 13% فرانوسوی EDHA، کود آهن 3/8 اورتو-اورتو اسپانیاییEDDTHA، کود آهن 6% گرین ویت

• روی

میزان روی در اندام های گیاهی کم است و مقدار آن در خاک بسته به فرم های روی در خاک نوع گیاه و اندام مورد مطالعه تغییر می کند ولی حد آن کمتر از 100 پی پی ام است. سطح روی برگ خرما در حدود 20 تا 26 پی پی ام برآورد گردیده است.

• کمبود روی در نخل خرما

در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما انجام شد مشخص گردید که در کمبود روی علایم ابتدا در برگ های جوان ظاهر می شود و نشانه های کمبود بدین صورت است که برگ های جوان دچار زردی بین رگبرگی می شود و با تشدید کمبود، نوک برگچه ها شروع به خشک شدن نمایند تا اینکه کل برگ به صورت خشکیده در می آید.

• مس

غلظت مس در محلول خاک بسیار کم است. میزان مس در خاک بستگی به پی هاش خاک دارد و مقدار آن با افزایش پی هاش خاک، کاهش می یابد. مس در ساخت و یا ثبات کلروفیل و رنگدانه های گیاهی نقش دارد. همچنین مس در فعالیت بسیاری از آنزیم های اکسیدکننده که نقشی در تنفس برعهده دارد ، موثر است. مس قابل استفاده گیاه، با افزایش پی هاش خاک کاهش می یابد. بنابراین در شرایط خاک های آهکی ایران می بایستی کمبود مس مشاهده گردد. سطح مس برگ خرما در حدود 2.5 تا 12.5 پی پی ام برآورد گردیده است.

• کمبود مس در نخل خرما

در کمبود مس، برگ ها ابتدا سبز تیره شده و بعضی مواقع پیچ خورده می شوند. رنگدانه های رنگی در کلروز بین رگبرگ ها و سپس انتهای برگ ها مشاهده می گردد. نکروز نوک برگ ها از دیگر علایم کمبود مس است. رشد کوتاه و پیچیدگی های برگ های جوان و قهوه ای شدن و از میان رفتن مریستم انتهایی و بی رنگ شدن برگ های جوان از نشانه های ظاهری کمبود مس هستند. در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما انجام شد مشخص گردید علایم کمبود مس شامل بی رنگ شدن و همچنین علایم کلروز برگ های جوان می باشد.

• منگنز

میزان منگنز در خاک معمولا بین 200 تا 300 پی پی ام می باشد. فاکتور های متعددی میزان منگنز قابل استفاده در خاک را تحت تاثیر قرار می دهند که عبارت از PH خاک و میزان مواد آلی خاک و میزان رطوبت خاک و فعالیت میکروبی و سطح آب زیرزمینی می باشد.

• کمبود منگنز در نخل خرما

کمبود منگنز ابتدا در برگ های جوان ظاهر می شود. نشانه های کمبود بدین صورت است که برگ ها ابتدا به رنگ زرد در می آیند و همراه با این زردی نوارهای خشکیده بین رگبرگ ها ظاهر می شوند. با تشدید کمبود، تمام قسمت های برگچه های جدید به صورت خشکیده و پژمرده در می آیند.

همچنین این برگچه ها معمولا به طرف داخل لوله ای می شوند علاوه بر این جوانه های جدید به سرعت از بین می روند. در تحقیقی به منظور تشخیص علایم کمبود در نهال های کشت بافت خرما انجام شد. مشخص گردید که در کمبود منگنز علایم ابتدا برگ های جوان را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین، کلروز بین رگبرگ ها مشاهده می شود و برگ ها به رنگ زرد در می آید. همراه با این زردی نوار های خشکی بین رگبرگ ها ظاهر می شود.

• بر

بر در برنامه کامل تغذیه خرما در بسیاری از گیاهان حرکت زیادی ندارد و در حد یک عنصر پویا نیست. اغلب بر از قسمت های پایینی گیاه به قسمت های بالایی حرکت می کند. یک رابطه مثبت میان جذب بر و میزان تعرق گیاهی وجود دارد. کمبود بر در خاک هایی که میزان بر آنها کم و میزان بارندگی متوسط تا زیاد و خاک هایی با پی هاش خنثی یا قلیایی یا خاک هایی تحت شرایط آب و هوایی خشک و شدت نور زیاد، اتفاق می افتد.

کودهایی که برای رفع کمبود بر بکار می روند عبارت از بوراکس و پنتابورات سدیم و تترابورات سدیم و اسیدبوریک هستند که در میان آنها، اسیدبوریک از همه شناخته شده تر است. حد بهینه مصرف بر در خاک بستگی به فاکتورهای زیادی دارد. برای محلول پاشی بر میزان 0.2 کیلوگرم در هکتار در 360 لیتر آب 1 تا 3 هفته بعد از ریزش گلبرگ ها موثرترین میزان و زمان کاربرد بر است.

• کمبود بر در نخل خرما

در اثر کمبود بر در برنامه کامل تغذیه خرما، برگ های جوان دچار زردی شده و تغییر شکل نیز می دهند. این برگ ها نمی توانند به صورت عادی باز شوند و به صورت جارو مانند در آیند و برگ ها ضخیم می شوند. سرعت رشد در نخل های مبتلا به کمبود بر به شدت کاهش یافته و در حالت کمبود شدید، حاشیه برگچه ها در برگ های جوان شروع به خشک شدن کرده و در نهایت ممکن است کل برگچه ، خشک شود. همچنین ممکن است در اثر کمبود بر ریزش میوه در درخت اتفاق بیفتد.

منابع مورد استفاده:

• بابالار، م و پیرمرادیان، م. 1379. تغذیه درختان میوه. تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
• بصیرت، م. 1394. تعیین حد بحرانی عناصر ماکرو و میکروی معدنی در درختان مهم میوه به منظور کوددهی مناسب. گزارش سالیانه. موسسه تحقیقات خاک و آب. کرج. ایران.
• بصیرت، مجید و دریاشناس، عبدالمحمد و احمد اخیانی. 1394. تعیین اعداد مرجع به روش تشخیص جداگانه برای انگور رقم شاهرودی. مجله علوم خاک. شماره سال 94.