سموم فسفره، دیازینون

 سموم فسفره آلی

یک گروه بزرگ از مواد شیمیایی و حشره کش ها هستند که برای پستانداران شدیداً سمی هستند. ولی آن ها معمولاً کم دوامند و خطر کمتری از سموم کلره برای محیط زیست دارند.
سموم آلی فسفره دارای چندین نام عمومی بوده که تعدادی از آن ها صحیح می با شند، از قبیل: فسفات های آلی ، مشتقات گاز عصبی ، فسفات ها ، حشره کش های فسفاته و اترهای فسفر . این سموم از اسید فسفریک مشتق شده اند. به غیر از ترکیباتی از این گروه که برای مصرف در منازل توصیه شده اند و مصرف آن ها کاملاً بی خطر می باشد ولی اکثریت آن ها برای مهره داران، معمولاً جزء سمی ترین حشره کش ها محسوب می شوند.

سموم آلی فسفره دارای 2 شکل متمایز از یکدیگرند:

شکل اول معمولاً برای مهره داران خیلی سمی تر از سموم آلی کلره می باشد.
ولی دوم که با دوام بوده و ناپایدار است به سرعت و به راحتی تجزیه می شوند.
ترکیبات شکل دوم، در کشاورزی جانشین سموم آلی کلره که با دوام هستند، شده اند.
از مزیت سموم فسفره آلی، تجزیه ی سریع آن ها می باشد و برای اطمینان از کشتن موثر آفات زمان کاربرد این سموم و آستانه سمپاشی با توجه به جمعیت آفت مهم است.
تعدادی از سموم فسفره تماسی و گوارشی و عده ای هم وارد شیره ی گیاهی می شوند . از این سموم می توان به دیازنیون، فنیتروتیون، دی کلرووس و مالاتیون اشاره کرد.

دیازینون

این آفتکش در بازار با نامهای تجاری بازودین Basudin  EC , WP , O , D , G , TC , SC  و دیاکاپ Diacap SC30%  وجود دارد. دیازینون از گروه حشره کشهای فسفره آلی و زیر گروه اسید فسفروتیوئیک بوده که تا حدی خاصیت سیستمیک و نفوذی دارد. این ترکیب باطیف وسیع علیه انواع آفات برگخوار، ساقه خوار و ریشه خوار، مکنده و خاکزی با فرمولاسیونهای امولسیون (EC60%)، پودر وتابل (WP40%) و گرانول (G5% و G10%) بکار می‌رود که فرم گرانول از ریشه جذب شده و وارد قسمتهای سبز گیاه می شود .

باید توجه داشت که اگر از این سم برای ضد عفونی بذور و ریشه نهالها استفاده ‌شود، در رشد جوانه ها ایجاد اختلال خواهد نمود. دوام سم در خاک 12 تا 14 هفته است زیرا بشدت جذب کلوئیدهای خاک می‌شود، بطورکلی در مدت 3-2 هفته اول بیش از 50 در صد آن تجریه می‌شود. سمیت آن از راه جذب پوستی بسیار زیاد است. جذب پوستی آن ایجاد مسمومیت حاد و مزمن می‌کند. برای ماهیها، زنبور عسل و سایر حشرات مفید خطرناک است. 

مکانیسم اثر دیازینون

 حشره کش و کنه کش غیرسیستمیک و نفوذی با اثر تماسی، گوارشی و تنفسی (تدخینی) و اثر ضربه ای شدید و همچنین دوره محافظتی متوسط (15-7 روز) می‌باشد. توانایی این سم در مهار آنزیم کولین استراز در سیستم عصبی جانوران است. استیل کولین بعنوان ناقل پیام عصبی در فضای بین سیناپسی عمل می‌کند و موجب تحریک اکسون بعدی می‌شود.

دیازینون در بدن حشره موجب تجمع در سیناپس شده و درنتیجه تحریک رشته عصبی بعدی بصورت مستمر ادامه می‌یابد، چون آنزیم کولین استراز لازم برای تجزیه استیل کولین در فضای بین سیناپسی و حذف این تحریک مستمر بواسطه دیازینون بلوکه شده است.

موارد مصرف دیازینون

 جهت کنترل طیف وسیعی از حشرات جونده (برگخوار، ساقه خوار و ریشه خوار) روی گیاهان مختلف مثل درختان خزان شونده، مرکبات، انگور، زیتون، موز، ذرت، سورگوم، یونجه، پنبه، برنج، نیشکر، آفتابگردان، سویا، چغندر، پسته، خرما، لوبیا، زیتون، چای، غلات، سبزی و جالیزی و گیاهان زینتی و جنگلی قابل استفاده است.

این ترکیب روی حشرات خاکزی (به منظور ضد عفونی بذر در مقابل لارو و حشرات بالغ آفت) و مگسهای قارچ خوراکی نیز بکار می‌رود. دیازینون اثر دورکنندگی روی پرندگان دارد.

سازگاری و اختلاط 

تاکنون گزارشی از بروز حساسیت دیازینون روی گیاهان در دز توصیه شده عنوان نشده است ولی ممکن است روی برخی واریته های سیب ایجاد زنگار نماید. از نظر اختلاط با ترکیبات دیگر نیز، دیازینون با ترکیباتی که دارای مس باشد سازگاری ندارد. دیازینون به اکسیداسیون حساس است، در محلولهای اسیدی بتدریج تجزیه می‌شود ولی در محلولهای قلیایی نسبتاً پایدار است. خاصیت خورندگی روی فلزات دارد.

 توجه :  موارد توصیه شده، از منابع معتبر و مختلف خارجی و داخلی(کتب ، مقالات و بروشورها) استخراج گردیده  و صرفا به منظور آشنایی کارشناسان و کشاورزان محترم با جنبه های مختلف کاربرد این سم می باشد. لذا پیشنهاد می شود که همیشه توصیه سازمان حفظ نباتات را دراولویت قرار دهند. در مورد توصیه های فنی  شرکت اکسیرکشاورزی نیز انجام آزمایش قبلی در سطح کوچک قبل از مصرف توصیه می گردد.

در ضمن مسائل و نکات مذکور کلی بوده بستگی به شرایط محیطی و امکانات موجود دارد. چون شرکت تولید کننده از نحوه شرایط نگهداری، زمان مصرف، مقدار دز مصرفی، چگونگی  مصرف، شرایط جوی محیط و آن با سایر سموم و ترکیبات شیمیایی توسط مصرف کننده بی اطلاع می‌باشد، لذا هیچگونه مسئولیتی متوجه تولید کننده نمی‌باشد. همچنین فروش و مصرف این سم بدون نسخه گیاهپزشکی ممنوع می باشد. 

گردآوری: شهریار رضائی، کارشناس گیاه پزشکی.